Ngành thép Việt "xanh hóa" để giữ vị thế tại EU

CBAM và rào cản mới với thép xuất khẩu Việt Nam

Từ quý II/2025, ngành thép Việt Nam sẽ đối mặt với một trong những rào cản kỹ thuật đáng kể nhất trên thị trường xuất khẩu: Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU). CBAM yêu cầu các nhà nhập khẩu thép phải mua tín chỉ carbon dựa trên lượng khí thải phát sinh trong quá trình sản xuất, tương đương với mức giá mà doanh nghiệp EU phải trả nếu sản xuất nội địa.

Áp lực này được RongViet Securities đánh giá sẽ thu hẹp đáng kể lợi thế về chi phí của các nhà sản xuất châu Á, trong đó có Việt Nam – vốn chủ yếu sử dụng công nghệ lò cao (BOF) với lượng phát thải carbon cao. Riêng thị trường EU đã chiếm khoảng 30% tổng sản lượng thép dẹt xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2023–2024, vì vậy CBAM có thể tác động trực tiếp đến doanh thu và biên lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu.

Theo báo cáo của RongViet Securities, bên cạnh CBAM, EU cũng đang áp dụng các hạn ngạch thuế quan (Tariff Rate Quota – TRQ), phân bổ theo nguyên tắc “đăng ký trước, cấp trước” hoặc dựa trên lịch sử nhập khẩu. Từ quý II/2025, cơ chế này sẽ được siết chặt hơn và dần được thay thế bởi CBAM, tạo thêm áp lực chuyển đổi công nghệ đối với các nhà sản xuất ngoài khối.

Doanh nghiệp nội địa thích ứng dần với xu hướng thép xanh

Trước bối cảnh đó, "thép xanh" đang trở thành xu hướng bắt buộc. Thay vì sử dụng nhiên liệu hóa thạch như than cốc, các nhà sản xuất buộc phải nghiên cứu công nghệ khử carbon bằng hydro, sắt khử trực tiếp (DRI), thu hồi và lưu trữ carbon (CCS)... Tuy nhiên, đây đều là các công nghệ đắt đỏ và cần lộ trình dài hạn.

Tại Việt Nam, một số doanh nghiệp lớn đã bắt đầu có động thái thích ứng. Các công ty có vị thế xuất khẩu như Hòa Phát (HPG), Hoa Sen (HSG) và GDA đã thực hiện kiểm kê phát thải khí nhà kính tại nhà máy, tuân thủ các tiêu chuẩn ISO 14064 và ISO 14067, đồng thời được xác nhận bởi tổ chức độc lập như Bureau Veritas. Đây là điều kiện bắt buộc để đủ tiêu chuẩn xuất khẩu vào EU khi CBAM có hiệu lực.

Về sản xuất, các doanh nghiệp đang tối ưu hóa mức tiêu thụ nhiên liệu, đặc biệt là trong các lò cao sử dụng than cốc – nguồn phát thải chính trong luyện thép. Hòa Phát được ghi nhận đã có các bước tiếp cận phù hợp, hướng đến mục tiêu giảm tiêu hao nguyên liệu và phát thải. Trong khi đó, các công ty tôn mạ tuy có mức phát thải trực tiếp thấp hơn, nhưng vẫn phải lưu ý đến phát thải gián tiếp từ nguyên liệu đầu vào (như HRC). Một số doanh nghiệp lựa chọn nhập nguyên liệu từ các nhà sản xuất có công nghệ hiện đại hơn hoặc sử dụng dây chuyền sản xuất nhập khẩu từ châu Âu cho nhà máy mới.

Thị trường carbon trong nước: Động lực hay thách thức mới?

Về chính sách, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định số 232/QĐ-TTg, phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon nội địa. Đây được xem là biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu giảm gánh nặng tài chính khi đối mặt với CBAM.

Tuy nhiên, lộ trình triển khai cụ thể, cơ chế phân bổ hạn ngạch và hệ thống giao dịch vẫn đang trong quá trình xây dựng. Do đó, tác động thực tế của thị trường carbon Việt Nam còn phụ thuộc vào khả năng vận hành và kết nối với các chuẩn mực quốc tế.

Trong bối cảnh này, các doanh nghiệp đầu tư sớm vào công nghệ và quy trình kiểm soát phát thải sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt, không chỉ duy trì thị phần tại EU mà còn đón đầu xu thế toàn cầu về giảm phát thải và phát triển bền vững. Tuy nhiên, bài toán chi phí và khả năng tiếp cận công nghệ mới vẫn là thách thức lớn đối với phần lớn doanh nghiệp sản xuất thép tại Việt Nam.

Nhật Linh