Nền kinh tế các quốc gia đã thay đổi thế nào khi có đường sắt cao tốc?
Một hạ tầng giao thông tưởng như chỉ để đi lại, nhưng lại mở ra những chuyển biến lớn trong thị trường, bất động sản và cả chiến lược phát triển vùng.
Kết nối thị trường, tăng trưởng GDP
Không chỉ là phương tiện di chuyển hiện đại, tàu cao tốc còn là “huyết mạch” thúc đẩy thương mại, logistics, du lịch, đô thị hóa và năng suất lao động. Từ Nhật Bản đến Hàn Quốc, Trung Quốc, châu Âu… các quốc gia đầu tư vào đường sắt cao tốc (HSR) đều chứng kiến những thay đổi sâu sắc trong cấu trúc kinh tế, xã hội và phát triển vùng.
Các tuyến HSR kết nối các đô thị lớn đã giúp tiết kiệm đáng kể thời gian di chuyển, từ đó thúc đẩy giao thương, du lịch và luồng lao động. Nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy, HSR tạo ra hàng chục nghìn việc làm trực tiếp và gián tiếp, đồng thời góp phần tăng trưởng GDP tại các vùng mà tuyến đi qua.
Cụ thể, theo một nghiên cứu tổng hợp, việc hình thành hành lang HSR giúp GDP khu vực tăng lên nhờ hiệu ứng “market access” (tiếp cận thị trường).
Cụ thể, tại châu Âu, mỗi 1% gia tăng khả năng tiếp cận có thể kéo theo mức tăng 0,25% GDP; tại Trung Quốc, GDP bình quân đầu người tại các địa phương có HSR tăng thêm khoảng 3.390 nhân dân tệ.
Tại Italy, dự án tuyến Napoli–Bari (dài 145 km, tổng vốn 6 tỷ euro) không chỉ nhằm kết nối giao thông, mà còn hướng đến tái cấu trúc kinh tế vùng Nam. Dự án kỳ vọng mang về 4 tỷ euro doanh thu, tạo hơn 62.000 việc làm trong ngành xây dựng và khơi dậy dòng di cư ngược với 330.000 thanh niên trở về địa phương sau nhiều năm rời bỏ.
Tại Pháp, tuyến đường sắt cao tốc Tours-Bordeaux tạo gần 14.000 việc làm, đồng thời đóng góp khoảng 1,6 tỷ euro vào GDP.
Ở Trung Quốc, HSR được triển khai trên diện rộng giúp nhiều đô thị hạng hai trở thành điểm đến hấp dẫn đầu tư, đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế, thu hút dân cư, hình thành mạng lưới đô thị vệ tinh năng động.
Môi trường và công nghiệp phụ trợ cùng phát triển
Ngay từ khi đi vào hoạt động, Shinkansen của Nhật Bản đã chứng minh khả năng giảm thiểu khí thải ô nhiễm vượt trội so với các phương tiện vận tải khác (tính theo khối lượng chuyên chở). Công nghệ ngày càng hiện đại, vấn đề phát thải từ HSR cũng ngày càng được kiểm soát hiệu quả hơn, kể cả với nguồn điện cung cấp gián tiếp.
Quan trọng hơn, sự phát triển của ngành HSR kéo theo hàng loạt ngành công nghiệp phụ trợ phát triển. Trung Quốc chọn Nhật, Pháp, Đức, Canada làm đối tác để học công nghệ. Nhưng chỉ sau một thời gian, cả Trung Quốc và Hàn Quốc đều tự chủ công nghệ, thậm chí xuất khẩu ra nước ngoài.
Các ngành đi kèm như luyện kim, xây dựng, cơ khí tự động, điện tử viễn thông… cũng phát triển theo.
Du lịch bùng nổ nhờ tàu cao tốc
Không phải máy bay, chính các đoàn tàu tốc độ cao với vận tốc gấp 3-4 lần ô tô mới làm xuất hiện khái niệm “du lịch trong ngày”.
Theo thống kê của tổ chức Du lịch Hàn Quốc, năm 2004, khi tuyến KTX (Korea Train Express) khai trương tại Hàn Quốc, nối Seoul với Busan, lượng khách du lịch qua tuyến này tăng ngay 25% chỉ trong năm đầu.
Thời gian hành trình rút xuống còn 2 giờ (so với 5 giờ trước đó) giúp người Hàn Quốc có thể “ăn sáng ở Seoul, đi chơi ở Busan, tối quay lại nhà mình”.
Không chỉ du khách, mà cả ngành kinh doanh dịch vụ cũng được hưởng lợi: ăn uống, khách sạn, bán lẻ, giải trí… cùng tăng trưởng theo.
Bất động sản, đô thị vệ tinh và đầu tư “kéo theo”
Thêm vào đó, các tuyến đường sắt cao tốc cũng góp phần hình thành các khu đô thị mới xung quanh ga tàu.
Theo khảo sát của Viện Phát triển Hàn Quốc, trong giai đoạn 2004-2014, tổng đầu tư vào bất động sản, dịch vụ du lịch và bán lẻ tại khu vực quanh ga KTX tăng khoảng 50%.
Cùng kỳ, theo Viện Nghiên cứu Giao thông Hàn Quốc, tỷ lệ dân cư sống tại các thành phố vệ tinh quanh ga tăng trung bình 7% mỗi năm, trong khi tại các thành phố không có HSR, mức tăng chỉ khoảng 2%.
Sự phát triển này góp phần tái cấu trúc bản đồ hạ tầng - kinh tế quốc gia, giảm áp lực quá tải cho các đại đô thị truyền thống như Seoul và Busan. Nhờ tàu cao tốc, người dân có thêm nhiều cơ hội học tập, việc làm, thậm chí tiếp cận y tế ở những nơi xa hơn chứ không bị bó hẹp quanh nơi cư trú.
Tàu cao tốc sở hữu lợi thế vượt trội khi vận chuyển khối lượng lớn hành khách và hàng hóa trên diện tích mặt bằng nhỏ. So với ô tô (dù chạy trên cao tốc) hay máy bay (tốn nhiều thời gian trung chuyển, chi phí cao, sức chứa hạn chế), tàu cao tốc vừa nhanh, vừa liên tục, vừa ổn định về mặt vận hành.
Mặc dù trong lịch sử từng ghi nhận vài tai nạn thảm khốc, nhưng tính trên tổng số lượt vận chuyển hành khách khổng lồ, HSR vẫn được xếp vào nhóm phương tiện giao thông an toàn và đáng tin cậy nhất.
Ngoài ra, tại nhiều quốc gia, HSR đóng vai trò quan trọng trong việc giảm tải áp lực cho các phương tiện truyền thống, góp phần hạn chế tắc nghẽn giao thông và ô nhiễm môi trường.
Trong ngành logistics, tốc độ của đoàn tàu cao tốc giúp nguyên liệu đến nhà máy nhanh hơn và đưa hàng hóa đến thị trường đúng lúc, qua đó rút ngắn chu kỳ cung - cầu. Điều này cũng đúng với di chuyển của nhân lực: người lao động có thể tiếp cận các khu công nghiệp, trung tâm sản xuất hoặc dịch vụ từ khoảng cách xa mà vẫn đảm bảo thời gian và hiệu quả công việc.
Năng suất lao động theo đó cũng được cải thiện đáng kể. Nhờ giao thông nhanh, thị trường rộng hơn, các điểm “gặp nhau” giữa cung và cầu diễn ra kịp thời hơn, kích thích hoạt động kinh tế phát triển.