Dấu ấn lịch sử cái tên "Nghệ Tĩnh" và lý do không sáp nhập Nghệ An với Hà Tĩnh hiện nay
Nghệ An và Hà Tĩnh từng sáp nhập thành tỉnh Nghệ Tĩnh, hiện nay dù phát triển riêng lẻ nhưng vẫn có mối liên kết văn hóa và tiềm năng kinh tế.
Từng là một: Dấu ấn lịch sử của Nghệ Tĩnh
Hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh hiện nay vốn có chung một cội nguồn lịch sử và văn hóa. Dưới thời nhà Đinh và Tiền Lê, cả hai cùng thuộc đơn vị hành chính Hoan Châu. Đến thời Lý, năm 1030, tên gọi Nghệ An xuất hiện lần đầu và được duy trì đến thời Hậu Lê với tên gọi xứ Nghệ An. Qua các triều đại Tây Sơn và Nguyễn, khu vực này tiếp tục được hợp nhất dưới tên Nghĩa An trấn và Nghệ An trấn.
Bước ngoặt lớn diễn ra vào năm 1831, khi vua Minh Mạng chia Nghệ An trấn thành hai tỉnh: Nghệ An (phía Bắc sông Lam) và Hà Tĩnh (phía Nam sông Lam). Đây là dấu mốc chính thức đánh dấu ranh giới hành chính như ngày nay.
Sau ngày giải phóng miền Nam, Quốc hội khóa V, kỳ họp cuối năm 1975 đã ban hành nghị quyết hợp nhất hai tỉnh thành một đơn vị hành chính mới mang tên tỉnh Nghệ Tĩnh. Tỉnh mới có 27 đơn vị trực thuộc, gồm thành phố Vinh, thị xã Hà Tĩnh và 25 huyện. Tỉnh lỵ đặt tại TP. Vinh.
Tuy nhiên, đến ngày 12/8/1991, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa VIII thông qua nghị quyết tách tỉnh Nghệ Tĩnh thành hai đơn vị hành chính như cũ: tỉnh Nghệ An và tỉnh Hà Tĩnh. Từ đó đến nay, hai địa phương phát triển độc lập, nhưng mối quan hệ văn hóa – xã hội vẫn luôn gắn kết, biểu hiện rõ qua văn hóa Lam Hồng, lấy biểu tượng từ núi Hồng (Hồng Lĩnh) và sông Lam – hai địa danh mang dấu ấn lịch sử, địa lý, và tâm linh sâu sắc trong tâm thức người dân địa phương.
Sáp nhập và các tiêu chí phát triển mới
Trong bối cảnh cả nước đang thực hiện chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính, câu chuyện sáp nhập Nghệ An – Hà Tĩnh một lần nữa được đặt ra dưới góc nhìn chiến lược vùng. Tuy nhiên, theo ông Phan Trung Tuấn, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương (Bộ Nội vụ), diện tích và dân số không phải là yếu tố quyết định trong quá trình sắp xếp, mà yếu tố cốt lõi là mở ra không gian phát triển mới và dư địa tăng trưởng dài hạn.
Theo ông Tuấn, Nghệ An không thuộc diện sắp xếp trong giai đoạn này vì đây là những tỉnh có đầy đủ điều kiện tự nhiên như miền núi, đồng bằng, ven biển, biên giới, sân bay, cảng biển, đường cao tốc – được ví như "Việt Nam thu nhỏ". Do vậy, mục tiêu phát triển hai tỉnh này cần dựa trên nền tảng quy hoạch vùng Bắc Trung Bộ và không nhất thiết phải sáp nhập để đạt hiệu quả hành chính.
Bên cạnh đó, Bộ Nội vụ cho rằng, việc sắp xếp cần đánh giá tổng hòa các yếu tố về quốc phòng, an ninh, kinh tế – xã hội, cũng như năng lực tổ chức lại bộ máy chính quyền các cấp. Đây không chỉ là bài toán tổ chức lại địa giới hành chính, mà còn là vấn đề tổ chức lại đội ngũ cán bộ, phương thức tiếp cận người dân và mô hình chính quyền phục vụ.
Đặc biệt, theo ông Tuấn, tinh thần chỉ đạo mới của Tổng Bí thư là yêu cầu các cấp chính quyền bám sát địa bàn, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của người dân để kịp thời điều chỉnh chính sách. Điều này đặt ra yêu cầu cao về quản trị địa phương, không chỉ tinh gọn bộ máy mà còn phải hiệu lực, hiệu quả, và gần dân.
Kinh tế Nghệ An – Hà Tĩnh: Vừa riêng biệt, vừa bổ trợ
Về kinh tế, cả hai tỉnh đang cho thấy những dấu hiệu phát triển rõ rệt. Tỉnh Nghệ An năm 2024 đạt tốc độ tăng trưởng 9,01%, nâng quy mô nền kinh tế lên 216.943 tỷ đồng – lần đầu tiên vượt mốc 200.000 tỷ đồng. Trong cơ cấu kinh tế, dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất (43,69%), tiếp theo là công nghiệp (31,25%) và nông nghiệp (21,52%). Đây là tín hiệu cho thấy sự chuyển dịch rõ rệt sang mô hình đa ngành, với trụ cột dịch vụ phát triển nhanh.
Không kém cạnh, tỉnh Hà Tĩnh cũng đạt nhiều kết quả ấn tượng với 26/28 chỉ tiêu kinh tế – xã hội đạt và vượt kế hoạch năm 2024. Dù tăng trưởng chỉ đạt 7,48%, thấp hơn kế hoạch (8–8,5%), nhưng nếu loại trừ các yếu tố bất khả kháng như bảo trì Nhà máy Formosa và Nhiệt điện Vũng Áng, tăng trưởng thực tế có thể đạt trên 8,4%.
Quy mô kinh tế Hà Tĩnh năm 2024 đạt 113.000 tỷ đồng, tăng 10.000 tỷ so với năm trước. Cơ cấu cũng có chuyển dịch tích cực với tỷ trọng dịch vụ chiếm 44,7%, công nghiệp – xây dựng chiếm 41,9%, và nông nghiệp giảm còn 13,4%. Thu ngân sách đạt 17.900 tỷ đồng, trong đó thu nội địa đạt mức ấn tượng 119% kế hoạch.
Năm 2025, cả hai tỉnh đều đặt mục tiêu tăng trưởng cao, thu hút đầu tư mạnh mẽ, đẩy mạnh xây dựng hạ tầng giao thông, đô thị, và đẩy nhanh chuyển đổi số. Đây là giai đoạn then chốt để chuẩn bị bước vào kỳ quy hoạch phát triển vùng mới giai đoạn 2026–2030.