Loại hải sản nhỏ bé chỉ xuất hiện 3 tháng trong năm, giàu canxi gấp nhiều lần sữa: Vừa rẻ lại vừa bổ

Miền Tây Nam Bộ là vùng đất được thiên nhiên ưu ái với hệ thống sông ngòi chằng chịt, mỗi khi mùa nước nổi tràn về lại bừng lên sức sống mới. Dòng Mekong dâng nước mang theo phù sa, tôm cá, và đặc biệt là cá linh – loài cá chỉ xuất hiện trong khoảng 3 tháng ngắn ngủi từ tháng 7 đến tháng 10 âm lịch, khi nước Biển Hồ (Campuchia) đổ về đồng bằng sông Cửu Long.

Cá linh không chỉ là thực phẩm, mà là biểu tượng văn hóa của mùa lũ. Người miền Tây có câu: “Nước nổi mà không có cá linh, thì mùa đó chưa thật sự về.”

Cái tên "cá linh" cũng gắn liền với nhiều truyền thuyết thú vị. Tương truyền, trong thời Nguyễn Ánh chạy trốn quân Tây Sơn, có một đàn cá lạ nhảy vào thuyền cứu mạng ông. Khi lên ngôi, vua nhớ ơn nên đặt tên là "cá linh" – biểu tượng của điềm lành, của lòng biết ơn trời nước. Một cách giải thích khác cho rằng, từ "linh "bắt nguồn từ tiếng Khmer trêy lênh, nghĩa là "cá di cư theo dòng nước" – phản ánh tập tính sống đặc trưng của loài cá này.

Dù theo cách hiểu nào, cá linh vẫn là linh hồn của mùa nước nổi, gắn với nhịp sống mưu sinh là món ăn, là ký ức và cũng là nét văn hóa đặc trưng khó tìm thấy ở nơi khác.

Mùa cá linh, thời khắc hiếm hoi trong năm

Mỗi năm, khi nước bắt đầu lên, cũng là lúc mùa săn cá linh khởi động. Vào khoảng rằm tháng 6 âm lịch, những mẻ cá linh non đầu tiên còn gọi là cá linh sữa và xuất hiện dọc các nhánh sông Tiền, sông Hậu.

Cá linh non chỉ nhỏ bằng ngón tay út, thân trong veo, xương mềm như sụn, có thể ăn cả con mà không cần gỡ. Cá linh già hơn vào giữa và cuối mùa có thân to, thịt săn chắc, phù hợp để kho mía, chiên giòn hoặc làm mắm là những món ăn đã thành thương hiệu của vùng đất phương Nam.

Trên các chợ nổi như Cái Răng (Cần Thơ), Long Xuyên (An Giang), hay chợ đầu mối Hồng Ngự (Đồng Tháp), cảnh ghe thuyền chất đầy cá linh tươi rói tạo nên khung cảnh đặc trưng của miền sông nước. Đầu mùa, cá hiếm nên giá cao, 200.000–300.000 đồng/kg, sau đó hạ dần xuống còn 100.000–150.000 đồng/kg khi vào chính vụ.

Với người dân miền Tây, cá linh không chỉ là thực phẩm, mà là niềm vui của mùa nước. Nhiều gia đình tranh thủ mua cá tươi về chế biến hoặc phơi khô, ủ mắm để ăn quanh năm.

Từ món ăn dân dã đến "thực phẩm vàng" giàu dinh dưỡng

Cá linh có kích thước nhỏ nhưng lại là nguồn canxi và omega-3 tự nhiên quý hiếm. Theo Viện Dinh dưỡng Việt Nam, 100g cá linh có thể cung cấp hơn 500 mg canxi, tương đương gần một nửa nhu cầu hàng ngày của người trưởng thành.

Không chỉ vậy, cá linh còn chứa protein dễ tiêu, phốt pho, sắt, kẽm, vitamin A, D và nhóm B, đặc biệt tốt cho người cao tuổi, trẻ em và phụ nữ mang thai. Xương mềm giúp hấp thu canxi tối đa, hỗ trợ phòng loãng xương, cải thiện trí nhớ và giảm cholesterol trong máu.

ThS.BS Nguyễn Văn Long (Trung tâm Dinh dưỡng TP.Cần Thơ) cho biết: “Cá linh là loại cá nước ngọt ít mỡ, không nhiễm kim loại nặng, nhưng lại rất giàu vi chất. Ăn thường xuyên giúp xương chắc, tim khỏe, và đặc biệt tốt cho người đang hồi phục sau bệnh.”

Bên cạnh giá trị dinh dưỡng, cá linh còn mang ý nghĩa sinh thái và văn hóa đặc biệt. Mỗi mùa nước nổi, loài cá này di cư hàng nghìn cây số từ Biển Hồ về Việt Nam, sinh sôi rồi quay lại dòng mẹ, như một chu trình tự nhiên kỳ diệu. Nhờ đó mà đồng bằng sông Cửu Long không chỉ trù phú phù sa, mà còn giàu nguồn lợi thủy sản độc đáo.

Cá linh trong văn hóa ẩm thực miền Tây

Từ bao đời, cá linh đã trở thành linh hồn của mâm cơm mùa lũ. Ở An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, khi nước bắt đầu dâng, hầu như nhà nào cũng có món canh chua cá linh nấu bông điên điển mang hương vị vừa thanh vừa chua dịu, hòa quyện giữa vị ngọt của cá và hương bông đồng nội.

Ngoài ra, cá linh kho mía là món đặc sản trứ danh, cá được kho chậm với khúc mía lau, nước màu, tiêu ớt đến khi thịt mềm tan, xương giòn rụm. Hay mắm cá linh được ủ cầu kỳ qua nhiều tháng, tạo nên món lẩu mắm trứ danh, biểu tượng của ẩm thực miền Tây.

Cá linh còn là "cầu nối cảm xúc" của những người con xa quê. Mỗi mùa nước nổi, ai từng lớn lên bên bờ sông Tiền, sông Hậu lại nhớ vị cá linh chiên giòn, chấm mắm me, ăn với cơm nóng là thứ hương vị bình dị nhưng thấm đẫm hồn quê.

Ngày nay, khi cuộc sống hiện đại khiến con người xa dần với thiên nhiên, cá linh vẫn giữ trọn ý nghĩa "món quà linh thiêng" vừa là sản vật, vừa là thông điệp về vòng tuần hoàn sống của đồng bằng.

Mỗi năm chỉ có ba tháng ngắn ngủi, mùa cá linh trở thành khoảng thời gian đặc biệt mà người miền Tây mong đợi mùa no ấm, mùa đoàn tụ, mùa của tiếng cười và những bữa cơm dân dã bên bếp lửa quê.

Không chỉ là món ăn, cá linh là minh chứng rằng những gì giản dị nhất đôi khi lại quý giá nhất – một loài cá nhỏ bé nhưng ẩn chứa "dinh dưỡng vàng" cho sức khỏe, cùng những giá trị văn hóa, tinh thần khó đo đếm được.

Hạ Vy