Giữa lòng Bắc Ninh có một ngôi làng cổ gắn liền với một vị Thánh, gìn giữ tiếng trống "sấm" và ký ức ngàn năm
Trên vùng đất linh thiêng của Bắc Ninh, nơi đây vẫn ngân vang tiếng trống sấm huyền thoại, nơi hội tụ tinh thần văn hóa, học tập và lòng tự hào Kinh Bắc.
Ngôi làng cổ thấm đẫm huyền thoại và tiếng trống sấm
Giữa vùng đất trù phú của xứ Kinh Bắc, làng Phú Mẫn (còn gọi là Chờ Cả, nay thuộc xã Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh) vẫn lưu giữ nguyên vẹn những tầng trầm tích văn hóa, nơi huyền thoại và hiện thực hòa quyện trong từng tán cây, tiếng trống. Nằm trên núi Hàm, làng Chờ được xem là vùng đất linh thiêng gắn liền với Đức Thánh Quý Minh Đại vương, vị danh tướng thời Hùng Vương. Sau khi đánh giặc bị thương và hóa thân tại đây, nhân dân lập đền thờ, tôn ngài là “Vua Chờ”.
Đến Phú Mẫn, người ta dễ bắt gặp cảm giác cổ xưa mà linh thiêng. Cây thị cổ hơn 600 năm tuổi vẫn xanh mướt tỏa bóng bên chiếc trống sấm vừa được phục chế nguyên bản. Dân gian từng truyền tụng ba loại nhạc khí nổi tiếng đất Kinh Bắc: trống Chờ, chiêng Chõ, mõ Phù Lưu. Trong đó, trống Chờ hay còn gọi là trống sấm Phú Mẫn mang giá trị đặc biệt trong tín ngưỡng cầu mưa của người xưa.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nghiêm Đình Thường, triều Lê Hồng Thuận năm 1512, trời hạn hán, vua sai Thám hoa Nguyễn Hữu Nghiêm đi cầu mưa nhưng không hiệu nghiệm, đến khi về đền Chờ mổ trâu tế lễ thì trời liền đổ mưa. Để tưởng công, triều đình ban thưởng cho làng Chờ một chiếc trống lớn dùng cầu mưa hằng năm, âm thanh vang dội như sấm nên gọi là “trống sấm”.
Trải qua thời gian, trống sấm nguyên bản bị thất lạc, song ý nguyện phục dựng vẫn được người dân gìn giữ. Năm 1994, đền Chờ được công nhận Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, và ba năm sau, những người con Phú Mẫn đã quyết tâm phục dựng trống sấm theo nguyên mẫu xưa. Phiên bản trống mới có đường kính thân 2,2m, dài 2,2m, mặt trống 1,67m căng bằng da trâu, tạo âm vang trầm ấm, lan xa hàng cây số. Đặc biệt, dịp chuẩn bị Đại lễ 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội (2010), Hà Nội còn đặt làm chiếc trống lớn hơn dựa trên kiểu dáng trống sấm Phú Mẫn.
Tháng 9/2024, sau gần hai tháng phục chế, trống sấm Phú Mẫn mới đã hoàn thiện nguyên bản nhờ bàn tay những nghệ nhân tài hoa. Đêm giao thừa Ất Tỵ 2025, tiếng trống sấm lại vang lên, ngân dài trong niềm xúc động của người dân làng cổ. Ông Nguyễn Huy Phúc, Trưởng ban Mặt trận thôn cho biết: “Nhờ phục chế đúng kỹ thuật và chất liệu, âm trống giờ đây trầm hơn, vang xa hơn như tiếng vọng linh thiêng của tổ tiên gửi lại”.
Giữa khuôn viên đền Chờ, cây thị di sản vẫn sừng sững bên mộ Đức Thánh Quý Minh. Trong kháng chiến chống Pháp, cây từng bị giặc cho nổ mìn, đốt cháy hòng triệt ý chí dân làng, nhưng vẫn vươn lên xanh tốt. Theo kết quả giám định của Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, cây sinh năm 1439, đến nay hơn 580 năm tuổi, vẫn tươi tốt quanh năm như biểu tượng về sức sống trường tồn của Phú Mẫn và người Bắc Ninh.
Đất học Phú Mẫn – Niềm tự hào của Bắc Ninh
Không chỉ nổi danh bởi huyền thoại và di tích, Phú Mẫn còn là đất học tiêu biểu của Bắc Ninh. Từ xa xưa, nơi đây đã được nhắc đến trong “Bắc Ninh phong thổ ký” với nhận xét: “Về văn học thì Phú Mẫn và Vọng Nguyệt là nhiều hơn cả”. Truyền thống hiếu học ấy vẫn được gìn giữ qua nhiều thế hệ, trở thành nền tảng để thôn hôm nay vươn lên mạnh mẽ trong các phong trào khuyến học, khuyến tài.
Một dấu son đặc biệt trong lịch sử Phú Mẫn là bức thư khen của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi các cháu thiếu niên Hợp tác xã Măng non Phú Mẫn ngày 19/5/1969. Theo hồi ký của thư ký Vũ Kỳ, khi đọc tin về hoạt động chăm sóc trâu bò của thiếu nhi Phú Mẫn trên báo Hà Bắc, Bác đã xúc động viết thư động viên, kêu gọi thiếu nhi cả nước học tập tinh thần tự giác, trách nhiệm của các em nơi đây.
Buổi lễ đón thư Bác được tổ chức trọng thể đúng ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6/1969, với hơn 700 đại biểu, trong đó có lãnh đạo Trung ương và tỉnh Hà Bắc. Sau đó, Chủ nhiệm HTX Măng non Đặng Đình Chiến được mời dự Trại hè Thiếu nhi Quốc tế tại Cộng hòa Dân chủ Đức, còn thiếu nhi Phú Mẫn tiếp tục được đón nhiều đoàn đại biểu trong và ngoài nước về thăm, giao lưu. Sự kiện ấy trở thành niềm tự hào và là minh chứng cho truyền thống giáo dục, tinh thần vượt khó vươn lên của con người Bắc Ninh.
Trải qua 56 năm, phong trào khuyến học ở Phú Mẫn vẫn phát triển bền bỉ. Theo bà Nguyễn Thị Ký, Chi hội trưởng khuyến học thôn, toàn thôn hiện có hơn 1.300 hộ với 5.700 nhân khẩu, trong đó trên 600 người có trình độ đại học trở lên, gồm 18 giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ và hơn 130 thạc sĩ. Dịp đầu năm học 2025–2026, thôn đã vinh danh 1.139 học sinh, sinh viên tiêu biểu, tiếp nối truyền thống “hiếu học hiếu nghĩa” của quê hương.
Phú Mẫn ngày nay không chỉ là một điểm đến văn hóa của Bắc Ninh, mà còn là biểu tượng của tinh thần tri thức và lòng tự hào dân tộc. Từ tiếng trống sấm ngân vang trong lễ hội cho đến trang thư Bác Hồ gửi năm 1969, mọi giá trị nơi đây đều góp phần làm rạng danh vùng đất Kinh Bắc.