Bí ẩn di sản sống giữa lòng đại dương, nơi "loài rồng" vẫn đang tồn tại
Là di sản thiên nhiên thế giới của Indonesia, nơi duy nhất rồng còn tồn tại, biểu tượng cho sự sống sót của tự nhiên tiền sử.
Hòn đảo của “hóa thạch sống”: Di sản Komodo và bài học từ thiên nhiên tiền sử
Giữa vùng biển Nusa Tenggara (miền Đông Indonesia) Công viên quốc gia Komodo (Komodo National Park) hiện lên như một lát cắt của thời tiền sử còn sót lại. Nơi đây là quê hương của rồng Komodo, loài săn mồi lớn nhất còn tồn tại của họ hàng khủng long, biểu tượng độc đáo của thiên nhiên Indonesia. Thành lập năm 1980 và được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới năm 1991, Komodo National Park trở thành minh chứng hiếm hoi cho khả năng thích nghi và sinh tồn của một sinh vật tiền sử giữa kỷ nguyên hiện đại.
Rồng Komodo (Varanus komodoensis) có thể dài tới 3 mét, nặng hơn 70 kg, sở hữu thân hình vạm vỡ, lớp da xám sần và đôi mắt sắc lạnh. Chúng là loài bò sát ăn thịt duy nhất có thể hạ gục con mồi lớn hơn mình nhiều lần từ dê, lợn rừng đến cả trâu nước. Vũ khí của Komodo không chỉ nằm ở móng vuốt và chiếc đuôi khỏe, mà còn ở nọc độc chứa protein gây hạ huyết áp, khiến nạn nhân nhanh chóng kiệt sức và mất máu. Theo các nhà cổ sinh vật học, tổ tiên của Komodo từng sinh sống rộng khắp châu Á và châu Úc cách đây hàng triệu năm, nhưng chỉ quần thể tại Indonesia là sống sót sau thời kỳ băng hà, bị cô lập trên các đảo Komodo, Rinca, Flores và Gili Motang. Chính sự cô lập này đã giúp loài rồng khổng lồ trở thành một “hóa thạch sống”, minh chứng cho tiến hóa tự nhiên giữa thế giới đổi thay.
Không chỉ nổi tiếng với loài săn mồi cổ xưa, Komodo National Park còn được xem là “thiên đường sinh thái” với hơn 1.000 loài cá, 260 loài san hô, 70 loài bọt biển cùng nhiều loài rùa, cá mập và chim quý hiếm. Hệ sinh thái kép vừa cạn, vừa nước tạo nên bức tranh kỳ lạ giữa đồng cỏ vàng cháy nắng và biển xanh ngọc trong vắt. Chính giá trị sinh học và địa chất độc đáo đã giúp Komodo được vinh danh là một trong “Bảy kỳ quan thiên nhiên mới” (New 7 Wonders of Nature) năm 2011, đưa Indonesia lên bản đồ di sản toàn cầu.
Cân bằng giữa bảo tồn và du lịch: Thách thức của một di sản sống
Sau hào quang di sản là bài toán nan giải: Làm sao để bảo tồn loài rồng Komodo trong khi vẫn duy trì phát triển du lịch sinh thái – nguồn thu chính của khu vực? Hiện chỉ còn khoảng 3.000–3.500 cá thể Komodo tồn tại ngoài tự nhiên và con số này đang giảm dần do biến đổi khí hậu, cháy rừng và du lịch quá tải. Nhiệt độ tăng làm thu hẹp vùng sinh sản, còn các vụ cháy mùa khô thiêu rụi môi trường sống của con mồi.
Chính phủ Indonesia đã áp dụng nhiều biện pháp mạnh: giới hạn du khách, cấm khai thác san hô, sử dụng flycam và camera nhiệt để giám sát quần thể rồng. Một số đảo được đóng cửa định kỳ nhằm phục hồi hệ sinh thái, trong khi các nhà khoa học đang thực hiện nhân giống Komodo bán hoang dã để duy trì đa dạng di truyền. Du lịch tại đây được quy hoạch theo hướng ecotourism – du lịch sinh thái bền vững, trong đó du khách phải đi cùng kiểm lâm, giữ khoảng cách ít nhất 10 mét và không cho rồng ăn.
Mô hình này không chỉ bảo vệ Komodo mà còn giúp cộng đồng địa phương, những “người gác cổng” của di sản có nguồn thu ổn định từ quỹ bảo tồn. Với giới khoa học, Komodo là phòng thí nghiệm tiến hóa ngoài trời nơi các loài bò sát, chim và sinh vật biển cùng tồn tại trong chuỗi thức ăn cân bằng. Còn với nhân loại, đây là lời nhắc về giới hạn của sự can thiệp con người rằng giữa thế kỷ XXI, vẫn có những góc nhỏ của Trái đất nơi tự nhiên giữ quyền tự trị.