Nông dân Ninh Bình làm giàu từ trái "đặc sản hiếm" ở vùng đất Phú Long, ai nấy đều thu hơn trăm triệu đồng/năm
Giống quả này không chỉ là món quà của rừng núi Ninh Bình mà còn là nguồn sống giúp nhiều nông dân có thu nhập cao.
Khi quả bùi trở thành ký ức và nguồn sống của người dân miền núi
Nếu có dịp ghé xã Phú Long (tỉnh Ninh Bình) vào độ thu sang, du khách sẽ bắt gặp một thứ quả dân dã nhưng mang hương vị khó quên – quả bùi Kỳ Lão. Được người dân mệnh danh là “báu vật của đại ngàn”, quả bùi có vị bùi, ngậy, thơm đặc trưng mà không nơi nào sánh kịp.
Giữa vùng rừng núi Phú Long, anh Đinh Thái Học, người con bản Sau tự hào kể: “Gia đình tôi có 7 cây bùi cổ thụ, trong đó có một cây bùi xanh quý hiếm, tất cả đều đã gần trăm tuổi”.
Những cây bùi ấy không được trồng mà mọc tự nhiên, qua bao thế hệ được người dân gìn giữ như một phần hồn của đất. Mỗi mùa thu hoạch, một cây có thể cho tới 10.000 quả, mang lại nguồn thu đáng kể cho bà con.
Anh Học chia sẻ bí quyết phân biệt hai loại gồm bùi đen và bùi xanh. Quả bùi xanh nhỏ hơn nhưng ngậy và thơm hơn, có giá lên tới 300.000 đồng/100 quả, gấp đôi bùi đen.
“Càng nhiều tuổi, quả càng ngon”, anh nhấn mạnh chất lượng của bùi Kỳ Lão đến từ chính sự nguyên sơ của tự nhiên, chứ không từ bàn tay chăm bón.
Với bà Đinh Thị Ý ở bản Cả, quả bùi không chỉ là món ăn mà còn là ký ức của một thời khó khăn. Bà kể: “Ngày trước, đói khổ, cơm gạo hiếm, chúng tôi phải dựa vào rừng. Quả bùi được om kỹ để ăn quanh năm, là nguồn sống của bao thế hệ”.
Đến nay, trong mâm cúng Rằm tháng Bảy của người Mường nơi đây, món bùi om hay xôi bùi vẫn được xem như biểu tượng của sự no ấm, đủ đầy.
Bà Ý tự hào khẳng định: “Bùi Kỳ Lão có đặc trưng riêng, khi chín cuống quả vàng tươi, thịt bùi, ngậy mà không chát. Đó là hương vị của rừng già mà ai ăn một lần cũng nhớ mãi”.
Từ hương rừng đến nguồn thu của nông dân địa phương
Để hái được những quả bùi quý giá ấy, người dân phải có kỹ năng leo trèo thuần thục. Anh Đinh Văn Dũng và Đinh Văn Dẫn, chủ gần 70 cây bùi cổ thụ ở bản Ao được xem là những người “giữ nghề”. Mỗi mùa thu hoạch, họ vừa hái cho gia đình, vừa nhận hái thuê với thu nhập 700 nghìn đến 1 triệu đồng/ngày.
Anh Dũng chia sẻ: “Cách hái bùi của chúng tôi rất khác. Ở nơi khác người ta chặt cành hay dùng gậy đập, nhưng làm thế quả sẽ mất nhựa, không còn ngon. Phải leo tận nơi, hái từng quả một. Mỗi quả đều là tinh túy của núi rừng, nên không thể làm ẩu”.
Không chỉ hái khó, bảo quản và chế biến quả bùi cũng đòi hỏi tỉ mỉ. Người dân cho biết, bùi không được cất trong túi ni-lông mà phải để trong làn hoặc túi lưới thoáng khí để tránh bị chín nhanh. Khi chế biến, họ sử dụng phương pháp “ấm bùi” – đun trên bếp đến khi quả vừa ấm tay rồi để nguội tự nhiên. Cách này giúp giữ trọn vị ngậy và hương thơm đặc trưng.
Hiện toàn xã Phú Long chỉ còn khoảng 200 cây bùi đen cổ thụ, riêng bùi xanh chỉ còn đếm trên đầu ngón tay, tập trung tại các bản Sau, Cả, Ao và Mét. Dù số lượng ít, giá trị kinh tế của loại cây này lại rất cao 150.000 đồng/100 quả bùi đen, trong khi bùi xanh có thể đạt 300.000 đồng. Một cây sai quả mang lại 10–15 triệu đồng/năm, còn những hộ có cả chục cây thu nhập lên tới 100 triệu đồng.
Hai anh Dũng và Dẫn mỗi năm thu hoạch gần 30 vạn quả, tương đương hơn 400 triệu đồng, trở thành những hộ nông dân tiêu biểu nhờ gắn bó với rừng. Tuy nhiên, việc nhân rộng cây bùi gặp nhiều khó khăn. Anh Đinh Thái Học cho biết: “Từ lúc gieo hạt đến khi ra quả phải mất gần chục năm. Cây bùi còn có cả cây đực, cây cái, không phải cây nào cũng có quả”.
Dù vậy với người dân Phú Long, bùi Kỳ Lão không chỉ là cây kinh tế mà còn là biểu tượng của sự gắn bó giữa nông dân và núi rừng, giữa truyền thống và sinh kế bền vững. Trong từng quả bùi nhỏ bé là câu chuyện của lao động, của ký ức và niềm tự hào về quê hương Ninh Bình.