Khám phá di sản dài hơn 2.300km phía Nam, diện tích lớn ngang cả một quốc gia
Vẻ đẹp của di sản này không chỉ là kỳ quan sinh học mà còn là lời cảnh báo từ đại dương, nhắc nhân loại về giới hạn chịu đựng của Trái đất.
Vương quốc san hô của hành tinh
Nằm ngoài khơi bờ đông nước Úc, trải dài hơn 2.300 km dọc bang Queensland, Great Barrier Reef (rạn san hô lớn nhất thế giới) là một trong những kỳ quan tự nhiên vĩ đại nhất Trái đất. Từ trên cao, nơi đây hiện lên như một dải ngọc lam khổng lồ uốn lượn giữa đại dương. Còn khi lặn xuống dưới, đó là một thế giới sống động với hàng nghìn loài sinh vật như cá, rùa biển, cá heo, san hô và hàng trăm sinh vật phù du tạo nên một hệ sinh thái rực rỡ sắc màu.
Rạn san hô này hình thành qua hàng triệu năm từ sự tích tụ của sinh vật san hô nhỏ bé (polyps). Mỗi cá thể chỉ vài milimét, nhưng khi sống cộng sinh với tảo lục zooxanthellae, chúng tiết ra canxi carbonate, tạo nên những cấu trúc đá vôi khổng lồ. Theo các nhà khoa học, Great Barrier Reef hiện chứa hơn 2.900 rạn nhỏ và 900 đảo, với tổng diện tích lên tới 344.400 km² (lớn đến mức có thể nhìn thấy từ không gian).
Năm 1981, UNESCO công nhận rạn san hô này là Di sản Thiên nhiên Thế giới, ca ngợi đây là “kỳ quan sinh học duy nhất của hành tinh”. Hệ sinh thái Great Barrier Reef sở hữu hơn 1.500 loài cá, 400 loài san hô cứng, 4.000 loài động vật thân mềm cùng nhiều sinh vật quý hiếm như bò biển dugong, rùa xanh hay cá heo Indo-Pacific. Không chỉ là thiên đường du lịch, rạn san hô còn đóng vai trò ổn định khí hậu, hấp thụ CO₂ và bảo vệ bờ biển trước sóng thần, bão lớn – một “tấm khiên sinh học” của nhân loại.
Khi đại dương lên tiếng
Tuy nhiên, vẻ đẹp vĩnh cửu ấy đang đứng trước nguy cơ phai tàn. Trong hơn 40 năm qua, biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ nước biển tăng, kéo theo hiện tượng tẩy trắng san hô (coral bleaching) trên diện rộng. Khi nhiệt độ tăng cao, tảo cộng sinh rời khỏi mô san hô, khiến chúng mất màu và dần chết đi.
Theo Cơ quan Quản lý Công viên Biển Great Barrier Reef (GBRMPA), hơn 70% diện tích rạn đã chịu ảnh hưởng bởi ít nhất một đợt tẩy trắng nghiêm trọng kể từ năm 1998. Riêng mùa hè 2023–2024, nước Úc ghi nhận đợt tẩy trắng lớn thứ năm trong lịch sử, khiến nhiều khu vực san hô không thể phục hồi. Các nhà khoa học cảnh báo nếu nhiệt độ toàn cầu tăng thêm 1,5°C, 90% rạn san hô trên thế giới có thể biến mất và Great Barrier Reef có thể là nạn nhân đầu tiên.
Không chỉ khí hậu, ô nhiễm nông nghiệp, đánh bắt quá mức và du lịch ồ ạt cũng đang gây áp lực lên hệ sinh thái vốn rất mong manh này. Để ứng phó, chính phủ Úc đã triển khai chương trình Reef 2050 Plan – chiến lược trị giá hàng tỷ đô la nhằm phục hồi san hô nhân tạo, kiểm soát hóa chất nông nghiệp và giám sát hệ sinh thái bằng vệ tinh. Song, thách thức vẫn còn dài, khi tốc độ phục hồi tự nhiên không thể sánh với tốc độ hủy hoại do con người gây ra.
Dẫu vậy, đại dương vẫn còn hy vọng. Nhiều khu vực từng bị tẩy trắng đã bắt đầu hồi sinh nhờ cải thiện chất lượng nước và giảm nhiệt độ cục bộ. Các nhà khoa học đang thử nghiệm mô hình “siêu san hô”, những loài san hô chịu nhiệt tốt hơn có thể là chìa khóa cho sự tái sinh của rạn san hô trong tương lai.
Với người dân Úc, Great Barrier Reef không chỉ là tài sản thiên nhiên mà là linh hồn dân tộc, gắn bó sâu sắc với văn hóa thổ dân Aboriginal. Trong các huyền thoại cổ xưa, rạn san hô được xem là “xương sống của đại dương”, nơi thần linh tạo ra sự sống đầu tiên.
Ngày nay, khi nhân loại đối mặt với khủng hoảng môi trường toàn cầu, Great Barrier Reef trở thành biểu tượng cảnh tỉnh: rằng những gì đẹp nhất và mong manh nhất cũng là thứ cần được bảo vệ nhất. Sự tồn tại của hàng triệu sinh vật – và cả con người – phụ thuộc vào việc chúng ta lắng nghe tiếng nói từ đại dương và hành động kịp thời.