Khám phá di sản hơn 4.500 tuổi hoàn toàn bằng đá, được xem là nơi đo thời gian của người xưa
Hơn 4.500 năm sau khi được dựng lên, đây vẫn là di sản bí ẩn nhất của nhân loại.
Huyền thoại bằng đá của nhân loại
Giữa đồng cỏ mênh mông của Salisbury (miền Nam nước Anh), những khối đá khổng lồ của Stonehenge đứng sừng sững giữa sương mù như những nhân chứng câm lặng của thời gian. Được dựng lên cách đây hơn 4.500 năm, công trình này vẫn là một trong những bí ẩn lớn nhất của nền văn minh nhân loại, nơi khoa học, tín ngưỡng và huyền thoại hòa quyện trong một vòng tròn đá kỳ vĩ.
Stonehenge được tạo nên từ hai loại đá chính: đá sarsen – những khối sa thạch cao gần 9 mét, nặng hơn 20 tấn và đá bluestone có nguồn gốc từ vùng Wales, cách đó hơn 240 km. Câu hỏi người cổ đại vận chuyển những khối đá này bằng cách nào đến nay vẫn chưa có lời giải thỏa đáng. Giả thuyết phổ biến cho rằng họ sử dụng bè gỗ, con lăn hoặc băng trượt nhân tạo, trong khi một số nghiên cứu gần đây nghiêng về khả năng dùng đường sông để đưa đá về đồng Salisbury.
Theo giới khảo cổ, Stonehenge không được xây dựng một lần, mà trải qua nhiều giai đoạn kéo dài hơn một thiên niên kỷ – từ khoảng năm 3.000 đến 2.000 trước Công nguyên. Ban đầu chỉ là một vòng hào và cột gỗ, dần dần được thay thế bằng đá, tạo nên vòng tròn kép gồm 30 cột sarsen dựng thẳng, nối với nhau bằng tảng ngang (lintel) hình vành khuyên. Bên trong là những khối bluestone nhỏ hơn, được bố trí theo cấu trúc phức tạp, phản ánh trình độ tổ chức và khả năng tính toán thiên văn đáng kinh ngạc của cư dân thời kỳ đồ đá mới.
Điều khiến Stonehenge trở nên đặc biệt là mối liên hệ mật thiết với thiên văn học. Trục chính của công trình hướng về Mặt Trời mọc vào ngày Hạ chí (21/6) – thời điểm ngày dài nhất trong năm, khi ánh bình minh chiếu xuyên qua trục đá trung tâm. Ngược lại, vào ngày Đông chí (21/12), Mặt Trời lặn cũng thẳng hàng với vòng đá, cho thấy người cổ đại đã theo dõi chu kỳ của vũ trụ để phục vụ nông nghiệp và nghi lễ.
Với cư dân thời đó, Stonehenge không chỉ là đài quan sát Mặt Trời, mà còn là nơi hành lễ và tưởng niệm người chết. Các di vật được khai quật cho thấy đây từng là khu vực linh thiêng, gắn với tín ngưỡng thờ Mặt Trời và quan niệm tái sinh. Trong truyền thuyết Celtic, Stonehenge được xem là “món quà của pháp sư Merlin”, có năng lực chữa lành và là nơi giao hòa giữa thế giới con người và thần linh.
Di sản của trí tưởng tượng và sức sáng tạo không giới hạn
Qua hàng nghìn năm, Stonehenge vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn kỳ lạ. Từ thế kỷ XIX đến nay, nơi đây đã trở thành biểu tượng văn hóa của nước Anh và là địa điểm nghiên cứu không ngừng của giới khoa học quốc tế. Mỗi thế hệ lại đọc ra trong công trình này một ý nghĩa mới: có người coi đó là đền thờ Mặt Trời, người khác xem như “đồng hồ vũ trụ” hay nơi hành lễ của người Druid cổ đại. Chính sự đa tầng ý nghĩa ấy đã biến Stonehenge thành di sản sống.
Năm 1986, UNESCO chính thức công nhận Stonehenge và khu vực lân cận Avebury là Di sản Văn hóa Thế giới, ghi nhận giá trị vượt thời gian của công trình tiền sử này. Chính phủ Anh đã triển khai nhiều dự án bảo tồn quy mô lớn: giới hạn lượng khách tham quan, di dời tuyến đường giao thông đi qua gần khu vực di tích, và số hóa toàn bộ cấu trúc bằng công nghệ quét 3D để theo dõi tình trạng xuống cấp của các khối đá.
Hiện nay, Stonehenge thu hút hàng triệu du khách mỗi năm, đặc biệt vào ngày Hạ chí 21/6, khi hàng chục nghìn người từ khắp thế giới tập trung về Salisbury để đón ánh bình minh xuyên qua trục đá cổ – tái hiện nghi lễ của tổ tiên cách đây hàng thiên niên kỷ. Trong khoảnh khắc ánh nắng đầu tiên chạm vào những phiến đá lạnh, con người hiện đại như được nối liền với ký ức xa xưa của nhân loại, nơi tri thức và niềm tin cùng hướng về bầu trời.
Stonehenge, xét cho cùng không chỉ là một di tích bằng đá, mà là bản giao ước giữa con người và thời gian. Dù trải qua bao biến động, những khối đá vẫn đứng đó, thách thức mưa gió và thời gian, nhắc nhở rằng con người ở mọi thời đại đều khao khát khám phá vũ trụ và tìm kiếm ý nghĩa cho sự tồn tại của mình.