Dấu ấn Tasco trên bản đồ PPP: Từ ‘ông hoàng BOT’ đến cú xoay trục kinh doanh

Doanh nghiệp nổi bật gắn liền với các dự án PPP

Trong bức tranh phát triển hạ tầng bằng mô hình PPP, Công ty CP Tasco (HNX: HUT) gắn liền với một giai đoạn hết sức sôi động. Từ chỗ là doanh nghiệp xây dựng giao thông địa phương, Tasco nhanh chóng vươn lên thành nhà đầu tư tư nhân hàng đầu khi tham gia hàng loạt dự án BOT, BT và BOO, gầy dựng vị thế ‘ông hoàng BOT’ khu vực phía Bắc.

Tiền thân là Công ty Xây dựng Giao thông Nam Hà, Tasco được cổ phần hóa và đổi tên vào năm 2007. Chỉ vài năm sau, trong bối cảnh Nhà nước thúc đẩy xã hội hóa hạ tầng, Tasco nắm bắt cơ hội để bước vào ‘sân chơi’ PPP. Giai đoạn 2010–2016, hàng loạt dự án giao thông trọng điểm đã đưa tên tuổi doanh nghiệp này lên bản đồ hạ tầng quốc gia.

Một trong những dự án tiêu biểu là Quốc lộ 21 – Mỹ Lộc (Nam Định). Công trình được thiết kế với hai hợp đồng: BT dài 21,2 km trị giá khoảng 3.721 tỷ đồng, và BOT dài 3,9 km vốn 487 tỷ đồng. Để hoàn vốn, Tasco được đặt trạm thu phí trên tuyến. Dù vị trí trạm từng gây tranh cãi, dự án này đã khẳng định vai trò tiên phong của doanh nghiệp trong việc hiện thực hóa mô hình PPP.

Tại Thái Bình, Tasco triển khai tỉnh lộ 39B theo hợp đồng BT trị giá hơn 2.000 tỷ đồng, nguồn trả bằng ngân sách và trái phiếu Chính phủ. Ở Quảng Bình, dự án nâng cấp 30 km Quốc lộ 1A trị giá hơn 2.000 tỷ đồng hoàn thành năm 2015, giúp tăng cường kết nối trên trục Bắc – Nam. Cùng thời điểm, BOT Quốc lộ 10 đoạn Hải Phòng – Thái Bình với vốn 2.815 tỷ đồng được Tasco khởi công, nâng cấp 30,5 km đường và xây mới ba cây cầu lớn, cũng hoàn thành năm 2017.

Chuỗi dự án này khiến Tasco trở thành một trong những nhà đầu tư PPP tư nhân có dấu ấn sâu đậm nhất giai đoạn 2010–2017. Song song, Công ty khéo léo tận dụng cơ chế BT đổi đất lấy hạ tầng. Điển hình là dự án Lê Đức Thọ – Xuân Phương (Hà Nội) với vốn đầu tư 1.543 tỷ đồng, đổi lại bằng quỹ đất khoảng 70 ha ở Xuân Phương và lô đất vàng 48 Trần Duy Hưng. Từ đây, các dự án bất động sản như Foresa Villa, Xuân Phương Residence ra đời, biến Tasco thành một ‘tay chơi’ mới trên thị trường địa ốc.

Kết quả kinh doanh giai đoạn này phản ánh rõ sự thăng hoa của Tasco. Lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp từ 20 tỷ đồng năm 2009 vọt lên 334 tỷ năm 2014 và 403 tỷ đồng năm 2016. Tổng tài sản từ 221 tỷ đồng năm 2007 tăng lên 9.319 tỷ đồng năm 2016. Tasco trở thành ví dụ điển hình của một doanh nghiệp tận dụng PPP để vừa xây hạ tầng, vừa phát triển bất động sản từ quỹ đất đối ứng.

Tasco còn cho thấy sự năng động với việc ghi dấu trong mảng thu phí tự động không dừng (ETC). Công ty con VETC triển khai hệ thống ETC tại hơn 80 trạm, chiếm khoảng 70% số làn thu phí cả nước. Đây là một trong số ít dự án xã hội hóa hạ tầng ứng dụng công nghệ cao, đặt Tasco vào vị thế tiên phong trong quá trình số hóa giao thông.

Cú “đổ đèo” chóng vánh và chiến lược xoay trục kinh doanh

Nhưng ánh hào quang của doanh nghiệp không kéo dài. Sau 2016, khi vị trí đặt một số trạm BOT vấp phải phản ứng xã hội và chính sách PPP cũng siết chặt hơn, hoạt động kinh doanh của Tasco lao dốc trông thấy.

Năm 2017, doanh thu và lợi nhuận sau thuế giảm còn 2.195 tỷ đồng và 297,5 tỷ đồng. Năm 2018, con số tiếp tục rơi xuống 1.147 tỷ và 65 tỷ. Đến 2019, Tasco chính thức thua lỗ với mức âm 54 tỷ đồng, và qua năm 2020, công ty chịu tác động của đại dịch Covid-19 khiến doanh thu chỉ còn 750 tỷ đồng, lỗ nặng 235 tỷ đồng.

Rủi ro tài chính của doanh nghiệp cũng bộc lộ rõ. Năm 2018, tổng tài sản đạt 10.831 tỷ đồng, nhưng tiền mặt chỉ còn 142 tỷ, phản ánh cấu trúc tài sản phụ thuộc lớn vào nợ vay và các khoản dở dang. Đây là minh chứng cho hạn chế của mô hình BOT – BT với vốn đầu tư lớn, chu kỳ thu hồi dài, nhạy cảm với chính sách và phụ thuộc lưu lượng giao thông.

Cùng lúc này, Tasco cũng vướng phải nhiều tranh luận. Các kết luận thanh tra chỉ ra bất cập trong cơ chế đổi đất và định giá dự án BT Lê Đức Thọ – Xuân Phương, khiến hình ảnh ‘ông hoàng BOT’ càng thêm mờ nhạt.

Đứng trước áp lực bủa vây, doanh nghiệp buộc phải tái cấu trúc mạnh mẽ. Từ năm 2021, Tasco thu hẹp các mảng kinh doanh không hiệu quả, tinh giản đầu mối, dồn lực cho các lĩnh vực có triển vọng dài hạn. Kết quả tích cực đã sớm đến, với doanh thu đạt 874 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế 62 tỷ đồng. Đáng chú ý, cổ phiếu HUT từ mức 4.200 đồng cuối 2020 bật lên 20.800 đồng cuối 2021, thiết lập mức đỉnh lịch sử.

Bước ngoặt lớn nằm ở công ty con VETC. Khi dịch vụ ETC chính thức tính phí từ 2022, doanh thu mảng này tăng gần gấp đôi lên 346 tỷ đồng, giúp Tasco thoát lỗ lũy kế. Lợi nhuận sau thuế toàn công ty đạt 143,8 tỷ, cao hơn 225% so với 2021. Đây được xem là ‘trái ngọt’ từ chiến lược tiên phong trong hạ tầng thông minh.

Không dừng lại, Tasco tiến thêm bước dài sang ô tô và bảo hiểm. Việc thâu tóm Savico – một trong những nhà phân phối ô tô lớn nhất, đưa doanh thu hợp nhất quý 2/2025 vượt 8.200 tỷ đồng, trong đó mảng ô tô đóng góp gần 7.600 tỷ đồng. Dù lợi nhuận công ty mẹ chỉ gần 6 tỷ đồng do biên lợi nhuận mỏng, ban lãnh đạo vẫn đặt mục tiêu đến 2030 đạt biên lợi nhuận gộp 14% và lợi nhuận trước thuế hơn 3.000 tỷ đồng nhờ tích hợp dọc từ nhập khẩu, lắp ráp đến bảo hiểm và dịch vụ vòng đời xe.

Đáng chú ý, Tasco từng thử sức với lĩnh vực y tế thông qua công ty con T’Hospital. Doanh nghiệp nắm giữ Bệnh viện Mắt Hà Nội 2 và từng công bố kế hoạch xây dựng tổ hợp bệnh viện tại Pháp Vân. Đây là nỗ lực táo bạo nhằm áp dụng mô hình PPP sang dịch vụ công.

Tuy nhiên, mảng y tế nhanh chóng bộc lộ thua lỗ, khiến Tasco quyết định thoái vốn vào giữa năm 2022. Quyết định rút lui cho thấy sự thực tế của ban lãnh đạo, khi không theo đuổi mảng không hiệu quả, tập trung nguồn lực cho ba trụ cột được coi là có triển vọng hơn.

Cao Thái