Công trình đập thủy điện trị giá 5 tỷ USD xứng danh lớn nhất châu lục
Đập thủy điện này là công trình lớn nhất châu Phi, công suất hơn 6.000 MW.
Biểu tượng nội lực và khát vọng phát triển của Ethiopia
Trên thượng nguồn sông Nile Xanh, biên giới Ethiopia – Sudan, một công trình khổng lồ đã hình thành sau hơn một thập kỷ xây dựng: Đập thủy điện Tái sinh Vĩ đại Ethiopia (Grand Ethiopian Renaissance Dam – GERD). Đây là dự án thủy điện lớn nhất châu Phi, đồng thời nằm trong nhóm các công trình thủy điện lớn nhất thế giới với chiều dài gần 1.800 mét, cao 175 mét và sức chứa hồ lên tới 74 tỷ m³ nước.
Khởi công năm 2011, GERD mang công suất thiết kế hơn 6.000 MW, đủ để nhân đôi sản lượng điện quốc gia. Khi vận hành toàn bộ, dự án không chỉ mở rộng điện lưới Ethiopia mà còn giúp nước này trở thành nhà xuất khẩu điện lớn trong khu vực, với doanh thu dự kiến khoảng 1 tỷ USD/năm từ xuất khẩu năng lượng. Đây là bước ngoặt quan trọng để thúc đẩy công nghiệp hóa tại quốc gia Đông Phi vốn có hơn một nửa dân số chưa được tiếp cận điện.
Một điểm đáng chú ý là phần lớn chi phí 4–5 tỷ USD để xây dựng đập không đến từ vốn vay quốc tế, mà được huy động trong nước thông qua trái phiếu và sự đóng góp trực tiếp của người dân. Điều đó khiến GERD không chỉ đơn thuần là một công trình kỹ thuật, mà còn trở thành biểu tượng tinh thần tự lực, khẳng định khát vọng vươn lên của Ethiopia.
Giới chức nước này cho rằng GERD sẽ mang lại lợi ích chung khi giúp giảm lũ, ổn định dòng chảy và gia tăng cơ hội hợp tác năng lượng. Đến giữa năm 2025, chính phủ Ethiopia đã tuyên bố công trình hoàn tất và chuẩn bị khánh thành, đánh dấu cột mốc lịch sử với chiến lược phát triển kinh tế – xã hội.
Tranh cãi về nguồn nước và thách thức địa chính trị
Trong khi Ethiopia coi GERD là niềm tự hào dân tộc, thì Ai Cập và Sudan lại bày tỏ nhiều lo ngại. Ai Cập hiện phụ thuộc hơn 90% nguồn nước ngọt từ sông Nile. Việc tích nước hồ chứa có nguy cơ làm giảm lưu lượng về hạ lưu, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và sinh kế hàng triệu nông dân. Sudan cũng có những băn khoăn về an toàn và cơ chế điều tiết nước.
Suốt nhiều năm, các vòng đàm phán ba bên dưới sự trung gian của Liên minh châu Phi và cộng đồng quốc tế vẫn chưa đạt được thỏa thuận ràng buộc. Ethiopia kiên quyết bảo vệ quyền khai thác tài nguyên trên lãnh thổ, trong khi Cairo và Khartoum yêu cầu có cơ chế chia sẻ nguồn nước rõ ràng. Tình trạng này khiến GERD trở thành tâm điểm trong các tranh luận quốc tế, gắn liền với nguy cơ căng thẳng địa chính trị khu vực Đông Bắc Phi.
Các chuyên gia cảnh báo, nếu không đạt thỏa thuận hợp tác, lợi thế chiến lược mà hồ chứa GERD mang lại cho Ethiopia có thể trở thành nguyên nhân gây bất ổn dài hạn. Việc điều tiết nguồn nước sông Nile, vốn là huyết mạch của hàng trăm triệu người dân, vẫn là bài toán phức tạp cần lời giải cân bằng giữa phát triển và an ninh nguồn nước.