Với công nghệ của cả Á - Âu, tuyến đường sắt cao tốc biểu tượng 1.000 km này chạy xuyên núi rừng, kết nối toàn bộ đất nước
Tuyến đường sắt cao tốc này sử dụng công nghệ Tây Ban Nha và Hàn Quốc, kết nối xuyên nhiều khu vực núi cao đến các thành phố lớn.
Mở ra kỷ nguyên tốc độ
Khi nhắc đến đường sắt cao tốc, châu Á thường gắn liền với Nhật Bản, Trung Quốc hay Hàn Quốc. Thế nhưng giữa lòng Trung Á, một quốc gia không giáp biển là Uzbekistan lại đang lặng lẽ thực hiện một cuộc cách mạng hạ tầng với Afrosiyob – tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của khu vực.
Vận hành từ năm 2011, tuyến Afrosiyob đã và đang mở rộng, kết nối các thành phố lớn như Tashkent, Samarkand, Bukhara và sắp tới là Khiva. Hệ thống sử dụng công nghệ Talgo 250 từ Tây Ban Nha, kết hợp với các đoàn tàu Hyundai Rotem mới, thể hiện tầm nhìn xa trong việc phát triển giao thông tốc độ cao phù hợp với điều kiện thực tế của quốc gia.
Tuyến đầu tiên của Afrosiyob khởi hành từ Tashkent đến Samarkand, dài 344 km, khai trương vào cuối năm 2011. Ban đầu, thời gian di chuyển mất khoảng 2 giờ 30 phút, sau đó rút ngắn còn 2 giờ 8 phút nhờ tối ưu hóa đường ray và công nghệ vận hành.
Tiếp đó, tuyến Samarkand – Bukhara dài 256 km được bổ sung vào năm 2016, giúp giảm thời gian di chuyển từ 7 giờ còn hơn 1 giờ. Đây là bước tiến lớn, đặc biệt tại khu vực từng phụ thuộc vào hạ tầng đường sắt cũ kỹ thời Xô Viết.
Đáng chú ý, dự án không đòi hỏi thay thế hoàn toàn hạ tầng, mà tận dụng tuyến đường cũ kết hợp nâng cấp đường ray và sử dụng công nghệ thân tàu nghiêng. Cách làm này vừa tiết kiệm chi phí vừa đảm bảo hiệu quả khai thác cao.
Công nghệ châu Âu và châu Á cùng hội tụ
Uzbekistan lựa chọn tàu Talgo 250 từ Tây Ban Nha cho giai đoạn đầu. Đây là dòng tàu phù hợp với đường ray có nhiều khúc cua, nhờ vào hệ thống tilting giúp thân tàu nghiêng khi vào cua, giảm tốc độ hao hụt mà vẫn đảm bảo an toàn.
Mỗi đoàn tàu có 2 đầu máy và 8–9 toa, chia thành VIP, Business và Economy, phục vụ từ 257 đến hơn 500 hành khách. Tốc độ thiết kế đạt 250 km/h, tốc độ khai thác thực tế khoảng 230 km/h, tương đương chuẩn HSR quốc tế.
Từ năm 2024, Uzbekistan đặt mua thêm 6 đoàn tàu UTY EMU-250 từ Hyundai Rotem (Hàn Quốc) – dựa trên mẫu KTX-Eum. Những đoàn tàu này dự kiến hoạt động từ năm 2027, gia tăng công suất khai thác tuyến Tashkent – Samarkand – Bukhara.
Tầm nhìn kết nối văn hóa, kinh tế và môi trường
Không dừng lại ở các tuyến hiện có, Uzbekistan đang mở rộng mạng lưới Afrosiyob. Tuyến Bukhara – Urgench – Khiva dài 465 km đang được điện khí hóa, dự kiến khai thác vào cuối năm 2024. Khiva là điểm đến du lịch nổi tiếng, việc kết nối bằng đường sắt cao tốc sẽ mở rộng tiếp cận cho khách quốc tế và nội địa.
Về dài hạn, Uzbekistan lên kế hoạch kéo dài tuyến đến Nukus ở phía Tây Bắc, giảm thời gian di chuyển từ 16 giờ xuống còn 7 giờ – một bước đột phá lớn trong kết nối vùng xa. Tầm quan trọng của Afrosiyob không chỉ ở mặt kỹ thuật, mà còn ở tác động chiến lược:
- Kết nối du lịch: Các thành phố di sản như Samarkand, Bukhara, Khiva được kết nối nhanh chóng, thúc đẩy ngành công nghiệp không khói.
- Giao thông xanh: Việc thay thế đường bộ bằng đường sắt cao tốc giúp giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp với cam kết môi trường.
- Chuyển giao công nghệ: Việc nhập khẩu và vận hành tàu Talgo, Hyundai là bước đệm giúp Uzbekistan tăng năng lực kỹ thuật nội địa.
- Giảm phụ thuộc: Uzbekistan từng phụ thuộc đường bộ và hàng không giá cao, giờ đây có lựa chọn an toàn – hiện đại – giá hợp lý cho người dân và khách du lịch.
Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đánh giá cao nỗ lực sử dụng giao thông tốc độ cao bền vững của Uzbekistan, xem đây là hình mẫu cho các nước đang phát triển.
Trong bối cảnh nhiều quốc gia hậu Xô Viết còn loay hoay cải cách hạ tầng, Uzbekistan chứng minh rằng chuyển đổi hạ tầng không nhất thiết phải đập đi xây lại. Việc kết hợp thông minh giữa cải tạo và tiếp nhận công nghệ giúp tiết kiệm chi phí, rút ngắn tiến độ và tối ưu vận hành.