Tuyến đường sắt cao tốc hơn 75.000 tỷ được Trung Quốc hỗ trợ phần lớn, đồng thời âm thầm đặt "bước chân" đầu tiên trên lục địa già

Dự án đường sắt cao tốc đầu tiên của Trung Quốc tại châu Âu

Tuyến đường sắt cao tốc Budapest – Belgrade dài khoảng 350 km, kết nối thủ đô Hungary với thủ đô Serbia, được coi là dự án đầu tiên do Trung Quốc thiết kế và xây dựng tại châu Âu. Tuyến đường gồm hai phần: khoảng 166 km trên lãnh thổ Hungary và 184 km còn lại tại Serbia. Tốc độ vận hành tối đa được thiết kế là 160 km/h tại Hungary và 200 km/h tại Serbia.

Khi hoàn thành, thời gian di chuyển giữa Budapest và Belgrade sẽ giảm từ hơn 8 giờ xuống dưới 3 giờ, qua đó rút ngắn đáng kể khoảng cách kinh tế, giao thương và du lịch giữa hai quốc gia. Đây là tuyến đường nằm trong chiến lược kết nối từ cảng Piraeus (Hy Lạp) – cảng do Trung Quốc sở hữu phần lớn cổ phần – qua Bắc Macedonia, Serbia và Hungary để tiến sâu vào Tây Âu. Hành lang này được Bắc Kinh xem là một phần quan trọng của sáng kiến “Vành đai – Con đường” nhằm thúc đẩy thương mại và xuất khẩu công nghệ hạ tầng sang phương Tây.

Dự án có tổng mức đầu tư ước tính khoảng 2,9 tỷ USD, trong đó phần lớn được tài trợ bởi Ngân hàng Xuất khẩu Trung Quốc (China Eximbank) dưới hình thức vay ưu đãi. Trung Quốc đảm nhận phần lớn vai trò từ cấp vốn, thiết kế kỹ thuật cho tới thi công thông qua các tập đoàn quốc doanh như China Railway International và China Communications Construction Company.

Hungary – Serbia: Mỗi quốc gia một tốc độ triển khai

Tại Serbia, tuyến đường được khởi công sớm hơn và có tiến độ thi công nhanh hơn. Đoạn Belgrade – Novi Sad dài gần 80 km đã hoàn thành và đưa vào khai thác từ năm 2022, vận hành thương mại với tốc độ tối đa 200 km/h. Đoạn tiếp theo từ Novi Sad đến Subotica, giáp biên giới Hungary, đang được gấp rút thi công, dự kiến hoàn tất trong năm 2024.

Ngược lại, phía Hungary gặp nhiều trở ngại hơn do yêu cầu về minh bạch trong đấu thầu và sự giám sát chặt chẽ từ Liên minh châu Âu (EU). Quốc hội Hungary từng tranh luận về hiệu quả đầu tư, thời gian hoàn vốn và nguy cơ tăng nợ công. Tuy nhiên, chính phủ Thủ tướng Viktor Orbán vẫn kiên trì bảo vệ dự án, xem đây là biểu tượng của mối quan hệ hợp tác chiến lược với Trung Quốc và Serbia.

Tuyến đường phía Hungary dự kiến hoàn thành vào năm 2026, cùng thời điểm với toàn tuyến Budapest – Belgrade đi vào vận hành. Khi đó, hệ thống sẽ trở thành một phần quan trọng trong chuỗi cung ứng từ Biển Aegean lên vùng trung tâm châu Âu.

Đường ray kinh tế hay đòn bẩy địa chính trị của Trung Quốc?

Sự hiện diện của Trung Quốc tại dự án đường sắt cao tốc Budapest – Belgrade không chỉ đơn thuần là hoạt động đầu tư cơ sở hạ tầng. Nhiều nhà phân tích đánh giá rằng Bắc Kinh đang sử dụng tuyến đường này như một bàn đạp chiến lược để tiếp cận sâu hơn vào nội khối EU, trong bối cảnh mối quan hệ Trung – Âu ngày càng phức tạp.

Hungary – quốc gia được xem là một trong những đồng minh thân cận nhất của Trung Quốc trong EU đã trở thành điểm trung chuyển lý tưởng cho các dòng chảy thương mại từ Đông sang Tây. Tuy nhiên, chính vì vai trò nhạy cảm này, dự án gặp không ít sự chỉ trích từ các quốc gia thành viên EU khác. Những lo ngại chính bao gồm: thiếu minh bạch về hợp đồng vay vốn, thời gian hoàn vốn dài, và rủi ro về “bẫy nợ” khi phụ thuộc vào nguồn tài chính từ Trung Quốc.

Đặc biệt, mặc dù tuyến đường sử dụng tiêu chuẩn kỹ thuật châu Âu, nhưng lại không nhận ngân sách từ EU, hoàn toàn dựa vào vốn vay và ngân sách trong nước. Điều này khiến tuyến đường bị đánh giá như một “đặc khu hạ tầng” có yếu tố ngoại vi, không nằm dưới kiểm soát chặt chẽ của Brussels – trụ sở điều hành EU.

Tuấn Anh