Cả Trung Quốc và Nhật Bản cạnh tranh làm đường sắt cao tốc tại quốc gia Đông Nam Á này
Dự án đường sắt cao tốc hợp tác với Nhật Bản này vẫn chưa thể khởi công. Ngoài ra, sự cạnh tranh từ công nghệ Trung Quốc cũng đang hiện hữu ngay bên cạnh.
Tuyến đường mang kỳ vọng lớn cho giao thông Thái Lan và tham vọng Nhật Bản
Tuyến đường sắt cao tốc Bangkok – Chiang Mai là một trong những dự án được kỳ vọng nhất tại Đông Nam Á trong gần một thập kỷ qua. Với chiều dài khoảng 670 km và tốc độ thiết kế tối đa 300 km/h theo chuẩn Shinkansen, dự án sẽ rút ngắn thời gian di chuyển giữa thủ đô Bangkok và thành phố du lịch Chiang Mai từ hơn 11 giờ xuống còn 3 giờ.
Tuyến đường sắt này nếu được triển khai sẽ không chỉ định hình lại bản đồ giao thông miền Bắc Thái Lan mà còn là bước xuất khẩu chiến lược đầu tiên của công nghệ đường sắt cao tốc Nhật Bản tại khu vực. Dự án được chia thành hai giai đoạn: từ Bangkok đến Phitsanulok (380 km), sau đó kéo dài đến Chiang Mai, với tổng vốn đầu tư lên tới 420 tỷ baht (khoảng 12 tỷ USD).
Nhật Bản thông qua Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) và các tập đoàn như JR East, JR Central cam kết chuyển giao toàn bộ công nghệ Shinkansen, bao gồm thiết kế, kỹ thuật, an toàn, đào tạo vận hành… nếu dự án được thông qua.
Hàng loạt vướng mắc khiến đường sắt cao tốc Bangkok – Chiang Mai chưa thể khởi công
Dù được ký biên bản ghi nhớ từ năm 2015, sau gần 10 năm, dự án vẫn chưa có tiến triển đáng kể. Nguyên nhân lớn nhất đến từ hiệu quả tài chính và mô hình đầu tư không thống nhất.
Theo nghiên cứu của JICA, lưu lượng hành khách dự kiến của tuyến đường chỉ đạt khoảng 30.000 lượt/ngày – quá thấp để đảm bảo khả năng hoàn vốn trong thời gian hợp lý. Với mức đầu tư lớn, thời gian hoàn vốn ước tính lên đến 50 năm, điều khiến Chính phủ Thái Lan không khỏi do dự.
Ngoài ra, Nhật Bản muốn thực hiện dự án theo hình thức vốn ODA đi kèm điều kiện kỹ thuật, nhân sự và công nghệ do phía Nhật kiểm soát. Trong khi đó, Thái Lan nghiêng về mô hình PPP (đối tác công – tư) để chia sẻ rủi ro tài chính, đồng thời tăng tính linh hoạt. Sự khác biệt này khiến việc đàm phán kéo dài và chưa đi đến thống nhất.
Bên cạnh đó, sự cạnh tranh từ Trung Quốc – nước đang đẩy mạnh mô hình xuất khẩu công nghệ đường sắt cao tốc với giá thành thấp và tiến độ nhanh cũng là một trở ngại. Thái Lan đã chọn công nghệ Trung Quốc cho tuyến Bangkok – Nakhon Ratchasima, phần đầu của tuyến đường sắt cao tốc Bangkok – Nong Khai nối sang Lào và Trung Quốc, hiện đã được khởi công từ năm 2017.
Tranh giành ảnh hưởng địa chính trị và tương lai giấc mơ Shinkansen
Dự án Bangkok – Chiang Mai không chỉ đơn thuần là một công trình giao thông mà còn là cuộc so găng giữa hai mô hình phát triển hạ tầng: một bên là công nghệ Shinkansen của Nhật Bản – an toàn, bền vững, nhưng tốn kém và chậm; một bên là mô hình Trung Quốc – vốn dễ huy động, tiến độ nhanh, nhưng vấp phải lo ngại về chất lượng và nợ công.
Trong bối cảnh Đông Nam Á đang trở thành tâm điểm của các tập đoàn hạ tầng toàn cầu, việc Thái Lan chọn bên nào sẽ ảnh hưởng đến xu thế lựa chọn công nghệ đường sắt cao tốc trong toàn khu vực.
Indonesia đã khánh thành tuyến cao tốc Jakarta – Bandung do Trung Quốc tài trợ. Việt Nam, Philippines, Malaysia... cũng đang trong quá trình nghiên cứu và tìm kiếm công nghệ cho các tuyến cao tốc nội địa. Vì vậy, số phận của dự án Thái – Nhật có thể tạo ra tiền lệ mang tính quyết định cho khả năng mở rộng ảnh hưởng của công nghệ Shinkansen tại Đông Nam Á.
Hiện nay, dù chưa có dấu hiệu rõ ràng về thời điểm khởi công, các cuộc đàm phán kỹ thuật và tài chính giữa hai chính phủ vẫn đang được duy trì. Tuy nhiên, nếu không có những điều chỉnh linh hoạt về mô hình đầu tư, dự án này có nguy cơ tiếp tục bị “treo”, trong khi các tuyến cao tốc do Trung Quốc hỗ trợ tiếp tục được thi công và đưa vào vận hành.