Không giáp biên, không cùng giáo phái, đây là quân bài nhỏ nhưng cực hiểm của Iran trong "ván cờ" với Mỹ và Israel
Iran không có biên giới chung, không cùng hệ phái với các nhóm vũ trang này nhưng vẫn đầu tư sâu vào họ, tạo thế chiến lược trong xung đột với Israel.
Iran và Gaza – Mối liên kết vượt qua khác biệt tôn giáo
Trong bản đồ ảnh hưởng của Iran tại Trung Đông, Dải Gaza có vị trí địa lý xa xôi, không có cộng đồng Shiite đáng kể và không giáp biên giới, nhưng vẫn đóng vai trò đặc biệt trong chiến lược của Tehran. Thông qua việc hậu thuẫn hai lực lượng vũ trang chính là Hamas và Islamic Jihad Palestine (PIJ), Iran đã định hình Gaza như một mặt trận tiền tiêu chống lại Israel.
Dù theo các hệ phái Hồi giáo khác nhau, Iran theo Shiite còn Hamas và PIJ theo Sunni, lợi ích chung trong việc đối đầu với Israel đã tạo nên một mối quan hệ chiến lược thực dụng. Đặc biệt, Iran sớm tiếp cận PIJ từ đầu thập niên 1990 nhờ tổ chức này có đường lối quân sự rõ rệt và ít bị ràng buộc bởi chính trị nội bộ.
Với Hamas, quan hệ từng gián đoạn khi tổ chức này ủng hộ phe chống Tổng thống Assad trong nội chiến Syria, gây căng thẳng với Iran. Tuy nhiên, từ năm 2017, hai bên nối lại hợp tác trong bối cảnh Hamas cần hỗ trợ để củng cố vị thế trước các cuộc đối đầu ngày càng khốc liệt với Israel.
Iran hỗ trợ Gaza bằng gì?
Hỗ trợ của Iran không chỉ dừng ở tài chính. Thông qua mạng lưới trung gian và các kênh không chính thức, Tehran đã giúp chuyển giao công nghệ sản xuất vũ khí, từ tên lửa tầm ngắn đến UAV cảm tử. Một số loại tên lửa của Hamas và PIJ mang dấu ấn kỹ thuật rõ rệt của Iran như Fajr-5, các biến thể Katyusha, hay UAV đơn giản hóa theo thiết kế Shahed.
Gaza bị phong tỏa nghiêm ngặt, nên Iran sử dụng đường vòng qua Sudan, bán đảo Sinai (Ai Cập) và các đường hầm xuyên biên giới để đưa thiết bị và vật liệu vào lãnh thổ này. Ngoài ra, Iran còn tổ chức các khoá huấn luyện quân sự cho chiến binh Hamas và PIJ tại Iran hoặc Syria, giúp họ thành thạo trong chế tạo vũ khí, phóng tên lửa và tác chiến bất đối xứng.
Sự hỗ trợ này giúp lực lượng tại Gaza nâng cấp năng lực tấn công đáng kể. Trong các cuộc xung đột với Israel – đặc biệt là năm 2014, 2021 và tháng 5/2023, các nhóm này đã phóng hàng nghìn tên lửa vào lãnh thổ Israel trong thời gian ngắn. Mặc dù hệ thống Iron Dome đánh chặn phần lớn tên lửa, chi phí phòng thủ vẫn là gánh nặng lớn với Israel.
Gaza – công cụ chiến lược của Iran trong cuộc chơi khu vực
Việc duy trì ảnh hưởng tại Gaza mang lại cho Iran nhiều lợi ích chiến lược. Trước hết, đây là một mặt trận thường trực gây áp lực lên Israel, buộc Tel Aviv phải phân tán nguồn lực phòng thủ. Thứ hai, điều này giúp Iran củng cố hình ảnh là trung tâm của phong trào kháng chiến Hồi giáo chống Israel, qua đó mở rộng ảnh hưởng với các lực lượng Hồi giáo ở cả khu vực Arab lẫn ngoài khu vực.
Quan trọng hơn, Gaza đóng vai trò như “mỏ neo răn đe” chiến lược: nếu Iran bị tấn công hoặc cô lập, các nhóm ở Gaza có thể hành động như phản ứng gián tiếp. Đây là dạng chiến tranh ủy nhiệm điển hình, nơi Tehran giữ vai trò "đạo diễn" nhưng không trực tiếp ra mặt.
Tuy nhiên, việc Iran hỗ trợ vũ khí cho các nhóm phi nhà nước như Hamas và PIJ cũng mang lại nhiều hệ lụy. Thứ nhất là gia tăng căng thẳng với các nước Arab ôn hòa như Ai Cập, Jordan, Ả Rập Xê Út – vốn e ngại trước sự mở rộng ảnh hưởng của Tehran. Thứ hai là gia tăng áp lực từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt các lệnh trừng phạt và chỉ trích từ phương Tây đối với hành vi cung cấp công nghệ quân sự không chính thức.
Trong thế giới hậu xung đột, chiến lược Gaza của Iran có thể tạo ra đòn bẩy chính trị nhất định, nhưng cũng kéo theo những ràng buộc ngoại giao phức tạp. Tehran sẽ cần cân nhắc kỹ giữa chi phí – lợi ích khi tiếp tục theo đuổi vai trò trung tâm trong một mạng lưới ảnh hưởng trải dài nhưng khó kiểm soát.