Iran không một mình, đây là những đồng minh "nguy hiểm" nhất của họ, sẵn sàng chiến tranh với Israel bất cứ lúc nào

Mạng lưới đồng minh trải dài khắp Trung Đông

Trong nhiều thập kỷ, Iran đã vận hành một chiến lược độc đáo tại Trung Đông: thay vì đối đầu trực tiếp với các cường quốc và liên minh đối lập, Tehran lựa chọn phương án hỗ trợ các lực lượng vũ trang địa phương có cùng chí hướng. Các nhóm vũ trang này thường được gọi là lực lượng ủy nhiệm, hoạt động từ Lebanon, Iraq, Syria, Yemen đến dải Gaza, vừa giúp Iran mở rộng tầm ảnh hưởng, vừa giảm thiểu rủi ro cho chính quyền trung ương.

Tại Lebanon, Hezbollah được xem là đồng minh lâu đời nhất và mạnh mẽ nhất của Iran. Tổ chức này ra đời trong thập niên 1980 với sự hỗ trợ của Lực lượng Quds (thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran – IRGC). Vừa là một lực lượng quân sự có khả năng đối đầu với Israel, vừa là một lực lượng chính trị có ảnh hưởng tại Lebanon, Hezbollah được Iran coi là “cánh tay thép” ở phía Tây. Sự hiện diện của Hezbollah trong nội chiến Syria càng củng cố mối liên kết giữa các lực lượng thân Tehran trong khu vực.

Tại Iraq, sau năm 2003, Iran nhanh chóng tận dụng khoảng trống quyền lực để hỗ trợ các nhóm dân quân dòng Shiite. Các lực lượng như Kata'ib Hezbollah, Asa’ib Ahl al-Haq hay Harakat al-Nujaba hiện nằm trong Lực lượng Huy động Nhân dân (PMF), được công nhận hợp pháp nhưng vẫn chịu ảnh hưởng lớn từ Iran. Các vụ tấn công vào căn cứ Mỹ tại Iraq trong nhiều năm qua thường mang dấu ấn của các nhóm này – cho thấy khả năng “gây áp lực từ xa” của Tehran.

Ở Yemen, nhóm Houthi (Ansar Allah) cũng là một mắt xích quan trọng trong chiến lược của Iran tại bán đảo Arab. Dù khác biệt về sắc tộc và chi phái, nhóm này vẫn nhận được hỗ trợ vũ khí, công nghệ tên lửa và chiến thuật từ Iran. Từ năm 2015 đến nay, Houthi đã nhiều lần tấn công cơ sở hạ tầng và tàu thuyền bằng UAV, trở thành lực lượng đáng chú ý trong “trận địa khu vực”.

Syria và Gaza: Hai “mặt trận” chiến lược

Syria là một phần không thể thiếu trong chiến lược ảnh hưởng của Iran. Tại đây, Tehran hỗ trợ nhiều nhóm dân quân nước ngoài như Lữ đoàn Fatemiyoun (người Afghanistan), Lữ đoàn Zainabiyoun (người Pakistan) và lực lượng người Iraq. Những nhóm này vừa hỗ trợ chính quyền Assad duy trì quyền lực, vừa góp phần hình thành “hành lang ảnh hưởng” kéo dài từ Tehran – Baghdad – Damascus – Beirut. Iran sử dụng lực lượng này không chỉ để bảo vệ lợi ích trực tiếp mà còn để tạo chiều sâu chiến lược, đặc biệt trong các giai đoạn xung đột căng thẳng.

Tại Gaza, cả Hamas và Islamic Jihad Palestine (PIJ) đều có mối liên hệ với Iran. Trong khi Hamas từng gián đoạn quan hệ do bất đồng liên quan đến chiến sự Syria, thì PIJ luôn giữ kết nối chặt chẽ với Tehran. Hỗ trợ tài chính, chuyển giao công nghệ chế tạo tên lửa, đào tạo kỹ thuật là những hình thức hỗ trợ phổ biến từ Iran. Trong các đợt giao tranh gần đây với Israel, hai tổ chức này đều thể hiện khả năng phóng hàng loạt tên lửa – phần lớn nhờ công nghệ và tài nguyên từ bên ngoài khu vực.

“Bàn tay sắt” trong chiếc găng nhung chiến lược

Chiến lược sử dụng lực lượng ủy nhiệm của Iran được nhiều chuyên gia mô tả như “ngoại giao bằng hỏa lực”. Thay vì phát động chiến tranh toàn diện, Iran duy trì khả năng răn đe thông qua các lực lượng có liên kết về chính trị, tôn giáo hoặc chiến lược. Mô hình này mang lại nhiều lợi thế:

• Giảm thiểu chi phí và rủi ro trực tiếp cho Iran;
• Gây áp lực lên đối thủ từ nhiều hướng cùng lúc;
• Duy trì tầm ảnh hưởng tại các vùng lãnh thổ nhạy cảm mà không cần hiện diện quân sự quy mô lớn.

Tuy nhiên, việc phụ thuộc vào các nhóm vũ trang phi chính quy cũng mang đến thách thức. Iran thường xuyên bị cáo buộc can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác, và đôi khi bị lôi kéo vào các cuộc đối đầu mà họ không mong muốn. Mặt khác, mức độ kiểm soát không tuyệt đối với các nhóm này cũng khiến Tehran khó xử trong một số tình huống, đặc biệt khi xuất hiện xung đột lợi ích chiến lược.

Dù vậy, bức tranh toàn cảnh cho thấy Iran đã thiết lập thành công một mạng lưới ảnh hưởng rộng khắp, giúp quốc gia này duy trì vị thế cường quốc khu vực trong bối cảnh cạnh tranh phức tạp ở Trung Đông. Với tầm nhìn dài hạn và sự kiên định về mặt chiến lược, mạng lưới đồng minh của Iran vẫn đang đóng vai trò trung tâm trong mọi toan tính địa chính trị tại vùng đất này.

Tuấn Anh