Máy bay tàng hình, có vận tốc lên tới 2400km/h, khóa mục tiêu từ xa, bắn một phát đối phương không kịp trở tay

Từ đối trọng chiến thuật đến biểu tượng toàn cầu

Trong lịch sử phát triển không quân thời Chiến tranh Lạnh, máy bay tiêm kích MiG-29 (tên định danh NATO: Fulcrum) được coi là biểu tượng của sức mạnh không quân Liên Xô, đồng thời là đối trọng trực tiếp với các chiến đấu cơ phương Tây như F-15 Eagle và F-16 Fighting Falcon. Được thiết kế bởi Cục thiết kế Mikoyan-Gurevich, MiG-29 là sản phẩm của triết lý chiến thuật chú trọng cơ động cao, phản ứng nhanh và khả năng hoạt động trong môi trường thiếu thốn cơ sở hạ tầng.

Ngay từ khi ra đời vào cuối thập niên 1970, MiG-29 đã gây ấn tượng với dáng vẻ mạnh mẽ, thiết kế cánh delta kết hợp cánh con, và hệ thống hút gió phụ độc đáo giúp bảo vệ động cơ khi cất/hạ cánh ở sân bay dã chiến. Những đặc điểm này cho phép MiG-29 hoạt động linh hoạt tại các địa hình khó khăn – một lợi thế trong chiến tranh quy mô lớn.

Với tốc độ tối đa Mach 2,25 (tương đương 2.400 km/h), trần bay hơn 18.000 mét và tỷ lệ lực đẩy/trọng lượng lớn hơn 1, MiG-29 là một trong những tiêm kích có khả năng cơ động cao nhất thế giới. Kết hợp với tên lửa không đối không R-73 và hệ thống ngắm bằng mũ phi công, nó có thể khóa và tiêu diệt mục tiêu ngoài trục bay, điều mà các chiến đấu cơ phương Tây lúc đó chưa thể làm được.

Ưu – nhược điểm và những lần "lột xác" để tồn tại

MiG-29 không chỉ nổi tiếng vì khả năng không chiến cự ly gần (dogfight) mà còn bởi các yếu tố chiến thuật khác: khả năng cất/hạ cánh tại sân bay dã chiến, hệ thống điều khiển điện tử kép, và chi phí sản xuất tương đối thấp. Những yếu tố này khiến nó trở thành lựa chọn ưa chuộng cho các quốc gia đang phát triển hoặc có ngân sách quốc phòng hạn chế.

Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất của MiG-29 là tầm bay ngắn, chỉ khoảng 1.500–2.100 km nếu không được tiếp nhiên liệu. Các biến thể đời đầu như MiG-29A hoặc MiG-29B bị hạn chế ở khả năng chiến đấu ngoài tầm nhìn do hệ thống radar và điện tử lỗi thời. Ngoài ra, động cơ RD-33 của MiG-29 cũng có tuổi thọ ngắn và cần bảo dưỡng thường xuyên làm gia tăng chi phí vận hành lâu dài.

Để khắc phục, nhiều quốc gia đã tiến hành hiện đại hóa MiG-29 với các biến thể như:

• MiG-29SMT: Bình nhiên liệu lớn hơn, radar cải tiến, tích hợp vũ khí dẫn đường chính xác.
• MiG-29K: Dành cho tàu sân bay, có khả năng gập cánh, hạ cánh trên tàu, kháng nước mặn.
• MiG-35 (ra mắt năm 2017): Phiên bản hiện đại nhất, sử dụng radar mảng pha AESA, cảm biến hồng ngoại và khả năng mang vũ khí thông minh. Tuy vậy, MiG-35 chưa được phổ biến do cạnh tranh từ Su-30/35 và các máy bay phương Tây như Rafale, Eurofighter hay F-16V.

MiG-29 trong biên chế Việt Nam và vị thế hiện tại

Tính đến năm 2024, MiG-29 vẫn còn trong biên chế của hơn 25 quốc gia, từ Nga, Ukraine, Belarus đến các nước châu Á như Ấn Độ, Myanmar, Iran, Kazakhstan và Việt Nam. Không quân Nhân dân Việt Nam bắt đầu tiếp nhận MiG-29 từ đầu những năm 1990, chủ yếu là phiên bản MiG-29SE và một số biến thể nâng cấp sau này như MiG-29SMT.

Sự có mặt của MiG-29 đánh dấu một bước nhảy vọt về công nghệ của lực lượng phòng không Việt Nam, giúp thay thế dần dòng máy bay MiG-21 vốn có khả năng hạn chế. Với hệ thống radar mạnh hơn, khả năng đánh chặn hiện đại và độ cơ động vượt trội, MiG-29 đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo an ninh vùng trời Việt Nam.

MiG-29 từng góp mặt trong nhiều điểm nóng trên thế giới: Chiến tranh vùng Vịnh (Iraq 1991), xung đột Nam Tư, chiến trường Syria, và gần đây nhất là cuộc xung đột Nga – Ukraine, nơi cả hai bên đều sử dụng MiG-29 trong không chiến và hỗ trợ mặt đất.

Dù không còn là “con át chủ bài” so với tiêm kích thế hệ 5 như F-35 hay Su-57, MiG-29 vẫn được nhiều quốc gia giữ lại vì tính linh hoạt, khả năng sửa chữa dễ dàng tại chỗ, và đặc biệt là hiệu quả trên chiến trường thực tế. Tại các nước như Serbia, Belarus, Myanmar và Việt Nam, MiG-29 vẫn giữ vai trò chiến đấu chính và được kỳ vọng sẽ tiếp tục hoạt động thêm một thập kỷ nữa nếu được hiện đại hóa hệ thống điện tử và cảm biến.

Trong lịch sử hàng không quân sự thế giới, MiG-29 chính là minh chứng cho triết lý “gọn – cơ động – hiệu quả” của Liên Xô: một mẫu máy bay không quá tối tân về công nghệ, nhưng thực dụng và đáng gờm trên chiến trường thực.

Tuấn Anh