Sắp tới, hộ kinh doanh không đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc có thể đối mặt với bản án này

Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, chính thức mở rộng phạm vi đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Trong đó, chủ hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh được bổ sung vào diện tham gia theo quy định tại khoản 1, Điều 2 của luật. Đây là điểm mới so với Luật BHXH 2014, khi trước đó nhóm này chỉ được tham gia BHXH trên cơ sở tự nguyện.

Theo Luật BHXH 2024, mức đóng BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh được quy định tại khoản 4, Điều 33, gồm:

• 3% vào quỹ ốm đau và thai sản
• 22% vào quỹ hưu trí và tử tuất
  Như vậy, tổng mức đóng hằng tháng là 25% trên mức tiền lương làm căn cứ đóng. Chủ hộ kinh doanh có thể lựa chọn đóng theo tháng, theo quý hoặc 6 tháng/lần tùy theo nhu cầu.

Về mức lương làm căn cứ đóng, chủ hộ có thể tự lựa chọn trong giới hạn cho phép:

• Thấp nhất bằng mức tham chiếu,
• Cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.

Theo quy định trong giai đoạn chuyển tiếp, khi mức lương cơ sở chưa bị bãi bỏ, mức tham chiếu tạm thời bằng mức lương cơ sở hiện hành, tức là 2,34 triệu đồng/tháng theo Nghị định 73/2024 của Chính phủ. Do đó, mức đóng BHXH bắt buộc thấp nhất hiện nay đối với chủ hộ kinh doanh là 585.000 đồng/tháng (25% x 2,34 triệu đồng).

Việc đăng ký tham gia BHXH bắt buộc sẽ được thực hiện tại cơ quan BHXH nơi chủ hộ đăng ký kinh doanh. Hồ sơ gồm tờ khai theo mẫu quy định, và thời hạn nộp là 30 ngày kể từ khi thuộc diện tham gia bắt buộc. Cơ quan BHXH sẽ cấp sổ BHXH sau khi hoàn tất thủ tục.

Để đảm bảo triển khai hiệu quả, việc áp dụng BHXH bắt buộc cho chủ hộ kinh doanh sẽ được thực hiện theo lộ trình, cụ thể:

• Từ ngày 1/7/2025: Áp dụng với chủ hộ nộp thuế theo phương pháp kê khai.
• Từ ngày 1/7/2027: Áp dụng với chủ hộ nộp thuế theo phương pháp khoán.
• Từ ngày 1/7/2029: Áp dụng với các chủ hộ kinh doanh còn lại.

Đáng lưu ý, trong trường hợp chủ hộ thay đổi phương pháp nộp thuế trong giai đoạn chuyển tiếp, họ vẫn tiếp tục phải tham gia BHXH bắt buộc nếu đã thuộc diện áp dụng theo lộ trình trên.

Mức xử phạt nếu không tham gia BHXH bắt buộc

Theo Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, chủ hộ kinh doanh không thực hiện nghĩa vụ tham gia BHXH bắt buộc có thể bị phạt hành chính lên tới 75 triệu đồng, cụ thể như sau:

• Chậm đóng BHXH bắt buộc: Phạt từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng, tối đa 75 triệu đồng.
• Không đóng BHXH bắt buộc: Phạt từ 18% đến 20% tổng số tiền phải đóng, tối đa 75 triệu đồng.
• Trốn đóng BHXH: Phạt tiền từ 50 triệu đồng đến 75 triệu đồng nếu chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ngoài ra, người vi phạm sẽ bị buộc nộp đủ số tiền BHXH chưa đóng, cộng với khoản tiền lãi chậm nộp tính theo gấp đôi mức lãi suất đầu tư bình quân của Quỹ BHXH năm trước. Nếu không tự nộp, cơ quan chức năng có quyền yêu cầu ngân hàng, kho bạc nhà nước trích tiền từ tài khoản để thu hồi theo quy định.

Mở rộng thêm các nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc

Ngoài chủ hộ kinh doanh, Luật BHXH 2024 còn bổ sung nhiều nhóm khác phải tham gia BHXH bắt buộc như:

• Người quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã không hưởng lương
• Người làm việc không trọn thời gian
• Người có hợp đồng làm việc mang bản chất quan hệ lao động, dù không mang tên “hợp đồng lao động”

Việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc được kỳ vọng sẽ tăng độ bao phủ an sinh, đảm bảo quyền lợi lâu dài cho người lao động và chủ thể kinh tế phi chính thức.

Nguyễn Đăng