Cái tên “Thanh Hóa” từ đâu mà có? Giải mã tên gọi của một vùng đất địa linh nhân kiệt
Từ Cửu Chân đến Châu Ái, rồi Thanh Hóa – tên gọi vùng đất này đã đổi thay suốt nghìn năm nhưng vẫn giữ trọn khí chất kiêu hùng của xứ Thanh địa linh.
Vùng đất địa linh giữa ngã ba sông, núi và biển
Nằm ở cửa ngõ Bắc Trung Bộ, Thanh Hóa là một trong những tỉnh có diện tích lớn nhất cả nước, với địa hình đa dạng trải dài từ biển Sầm Sơn đến vùng núi cao Quan Hóa, Mường Lát. Không chỉ có thiên nhiên phong phú, nơi đây còn được xem là vùng đất phát tích nhiều triều đại, nhân vật lịch sử, nơi hội tụ của những dòng chảy văn hóa cổ xưa nhất Việt Nam.
Từ ngàn đời trước, mảnh đất này đã hiện diện trên bản đồ hành chính thời Văn Lang với tên gọi Cửu Chân, một trong 15 bộ lớn của nước Văn Lang huyền thoại. Dưới lớp phù sa của sông Mã, bao lớp tên gọi đã từng tồn tại và trôi qua, để hôm nay, cái tên Thanh Hóa vẫn rạng rỡ giữa dòng chảy lịch sử dân tộc.
Hành trình tên gọi qua từng triều đại
Thanh Hóa không phải cái tên ban đầu của vùng đất này. Theo sử sách, trong thời kỳ Hùng Vương, nơi đây thuộc bộ Cửu Chân, cái tên thể hiện sự bền vững, chín châu trù phú. Sang thời Bắc thuộc, nhà Đường đổi gọi là Châu Ái (năm 523), hàm ý hòa bình và thuận hòa.
Bước ngoặt đến vào năm 1029, khi vua Lý Thái Tông chính thức đổi tên phủ Ái Châu thành phủ Thanh Hóa. Cái tên mới này đã trở thành biểu tượng xuyên suốt của vùng đất phía Nam sông Hồng, và đến năm 2017, được HĐND tỉnh Thanh Hóa chính thức công nhận là năm ra đời danh xưng Thanh Hóa trên phương diện hành chính Trung ương.
Dưới thời Trần – Hồ, Thanh Hóa trở thành vùng đất chiến lược, nơi nhà Hồ dời đô về Tây Đô (Vĩnh Lộc), đưa nơi đây trở thành kinh đô thứ hai của Đại Việt. Sang thời Lê Sơ – Lê Trung Hưng, Thanh Hóa nhiều lần được ví như “Tây Kinh” – một trung tâm văn hóa, chính trị của triều đình.
Đến thời Pháp thuộc, chính quyền Đông Dương giữ nguyên tên gọi Thanh Hóa và tiếp tục công nhận vai trò hành chính quan trọng của tỉnh. Trải qua các biến động của thế kỷ XX, dù bao lần phân chia – tái lập, Thanh Hóa vẫn được bảo toàn nguyên vẹn cho đến ngày nay.
Ý nghĩa của từng cái tên trong hành trình lịch sử
Những lần đổi tên của Thanh Hóa không chỉ là sự kiện hành chính, mà còn phản ánh chuyển động sâu xa trong cấu trúc chính trị – văn hóa từng thời kỳ.
Cửu Chân: Là đơn vị hành chính trọng yếu thời Văn Lang – Âu Lạc, tượng trưng cho một vùng châu thổ rộng lớn và ổn định.
Châu Ái: Dưới thời Bắc thuộc, cái tên này mang ý nghĩa về một vùng đất thuần hậu, hiền hòa trong hệ thống cai trị nhà Đường.
Thanh Hóa: “Thanh” là thanh sạch, trong lành; “Hóa” là cải hóa, chuyển mình. Ghép lại, hàm ý vùng đất trù phú, khát vọng cải cách, phát triển.
Việc đổi tên cũng gắn liền với các dấu mốc lớn của đất nước như việc nhà Hồ chọn làm kinh đô mới hay khi các triều đại Lê – Trịnh cố gắng củng cố địa bàn trung châu. Trong từng thời kỳ, tên gọi không chỉ phản ánh ý chí cai trị mà còn thể hiện tầm vóc văn hóa và bản sắc vùng đất xứ Thanh.
Từ Cửu Chân, Châu Ái đến Thanh Hóa, mỗi tên gọi là một nốt nhạc trong bản trường ca dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt. Không chỉ đơn thuần là danh xưng, tên gọi Thanh Hóa là kết tinh của truyền thống hiếu học, lòng yêu nước và tinh thần bền bỉ vượt thời gian.
Hôm nay, khi bước trên con đường từ Thành Nhà Hồ tới Lam Kinh, khi ngắm dòng sông Mã vẫn cuộn chảy quanh chân núi Trường Lệ, ta như thấy cả lịch sử nghìn năm đang thì thầm kể chuyện – về một vùng đất luôn đổi thay để phát triển, nhưng chưa bao giờ đánh mất mình.