Nữ đế duy nhất trong lịch sử Việt Nam: Người khép lại vương triều hơn 200 năm và bi kịch trong vòng xoáy quyền lực

Thân thế và hoàn cảnh lịch sử

Lý Chiêu Hoàng có tên khai sinh là Lý Phật Kim, sau đổi thành Lý Thiên Hinh. Bà sinh vào khoảng tháng 9 năm Mậu Dần (1218), dưới triều vua cha Lý Huệ Tông – vị hoàng đế thứ tám của nhà Lý. Mẹ bà là Linh Từ Quốc Mẫu, người sau này được biết đến với cái tên Trần Thị Dung, ái nữ của Trần Lý – người có vai trò lớn trong triều đình bấy giờ.

Sinh ra trong bối cảnh đất nước rối ren, khi vua Lý Huệ Tông mắc bệnh điên, quyền lực triều đình rơi vào tay họ Trần, mà đại diện tiêu biểu là Thái úy Trần Tự Khánh và sau này là Trần Thủ Độ. Cuộc đời và số phận của Lý Chiêu Hoàng gắn liền với những âm mưu chính trị lớn, mở đường cho sự thay thế của triều đại nhà Trần.

Bà có một người chị gái là Thuận Thiên Công Chúa, sau này kết duyên với Trần Liễu – con trai trưởng của Trần Thừa. Chính mối quan hệ chằng chịt giữa hai họ Lý – Trần và tham vọng quyền lực đã đẩy Lý Chiêu Hoàng vào vòng xoáy chính trị khốc liệt từ khi còn là đứa trẻ.

Lên ngôi và trở thành nữ hoàng duy nhất

Năm 1224, trong bối cảnh không có con trai kế vị và bị bệnh nặng, Lý Huệ Tông quyết định truyền ngôi cho con gái nhỏ là Chiêu Thánh Công Chúa. Khi đó, bà mới chỉ 6 tuổi. Ngày 21 tháng 10 năm Ất Dậu (1225), bà chính thức trở thành Hoàng đế, lấy niên hiệu Thiên Chương Hữu Đạo. Lý Chiêu Hoàng trở thành vị nữ hoàng đầu tiên và duy nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

Tuy nhiên, việc một bé gái lên ngôi khi chưa đủ tuổi nhận thức chính trị đã trở thành cơ hội cho thế lực họ Trần thâu tóm quyền lực. Trần Thủ Độ, nhân vật quyền lực hàng đầu thời đó, từng bước sắp đặt để đưa cháu gọi bằng chú là Trần Cảnh – lúc ấy mới 8 tuổi – vào hầu cận Chiêu Hoàng.

Với sự gần gũi về tuổi tác và những toan tính khéo léo, Trần Cảnh nhanh chóng chiếm được cảm tình của Chiêu Hoàng. Đây chính là bước đi then chốt trong kế hoạch chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần. Tháng 12 năm 1225, dưới sự sắp xếp của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng mình là Trần Cảnh, khép lại triều đại nhà Lý sau 216 năm tồn tại, mở ra thời kỳ mới với nhà Trần.

Bi kịch cuộc đời

Dù được lập làm hoàng hậu sau khi nhường ngôi, số phận của Lý Chiêu Hoàng tiếp tục là chuỗi ngày dài chìm trong bi kịch. Cuộc hôn nhân với Trần Thái Tông kéo dài hơn 10 năm nhưng không có con. Năm 1237, để đảm bảo sự nối dõi cho hoàng tộc, Trần Thủ Độ sắp đặt cho Trần Thái Tông phế bỏ Chiêu Thánh hoàng hậu, ép ông lấy chị dâu của bà – Thuận Thiên Công chúa, người khi đó đang mang thai.

Đây được coi là một trong những sự kiện gây chấn động bậc nhất trong lịch sử cung đình Việt Nam. Trần Thái Tông, vì chịu áp lực từ triều đình và Trần Thủ Độ, đã buộc phải chấp nhận sắp đặt này, dù bản thân ông từng có ý định xuất gia lên núi Yên Tử để tránh những mâu thuẫn chốn triều đình.

Sau biến cố này, Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm công chúa, cuộc đời bà từ đó mờ nhạt trong sử sách, không còn ghi chép gì đáng kể suốt hơn 20 năm tiếp theo. Đây cũng là khoảng thời gian bà sống trong lặng lẽ, không tham gia vào các sự kiện lớn của triều đình.

Nhìn nhận về vai trò và số phận

Lý Chiêu Hoàng thường được lịch sử nhìn nhận như một nạn nhân của những mưu đồ chính trị hơn là người có lỗi trong việc chấm dứt triều đại nhà Lý. Ở tuổi lên sáu, bà được đưa lên ngôi trong hoàn cảnh không thể tự quyết định số phận, mọi hành động đều nằm trong sự thao túng của các thế lực chính trị.

Việc đền Lý Bát Đế chỉ thờ 8 vị hoàng đế triều Lý mà không có bà, phần nào phản ánh quan niệm khắt khe của xã hội thời phong kiến, gán trách nhiệm mất nước cho một đứa trẻ chưa đủ tuổi trưởng thành. Tuy nhiên, các bộ chính sử như Đại Việt Sử Ký Toàn Thư đã ghi nhận rằng sự suy yếu và sụp đổ của nhà Lý là tất yếu, do nhiều yếu tố khách quan và lịch sử đã an bài, chứ không phải lỗi của riêng Lý Chiêu Hoàng.

Ngày nay, khi nhìn nhận lại vai trò và cuộc đời của bà, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Lý Chiêu Hoàng là biểu tượng cho số phận éo le của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, bị cuốn vào những âm mưu quyền lực và trở thành nạn nhân của các toan tính chính trị.

Lý Chiêu Hoàng, dù chỉ trị vì trong khoảng thời gian ngắn ngủi và không để lại dấu ấn lớn trong chính sự, nhưng lại có một vị trí đặc biệt trong lịch sử Việt Nam. Cuộc đời bà là minh chứng sinh động cho những biến động khốc liệt của lịch sử cuối triều Lý, mở đầu cho thời kỳ rực rỡ của triều đại nhà Trần.

Cuộc đời của Lý Chiêu Hoàng khép lại như một nốt lặng buồn trong bản hùng ca dân tộc, để lại bài học sâu sắc về số phận con người trước vòng xoáy lịch sử.

Ngọc Linh