Trí tuệ nhân tạo đang viết lại luật chơi, còn chatbot lại… tự bịa luật riêng của mình
Sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi căn bản thị trường. Các mô hình AI đang đối mặt với tình trạng “ảo giác” ngày càng trầm trọng.
Khi công cụ AI thách thức vị thế các ông lớn công nghệ
Một phát biểu tại phiên điều trần liên bang ở Washington đã gây chấn động phố Wall: Ông Eddy Cue, người đứng đầu mảng dịch vụ Apple tuyên bố rằng các công cụ tìm kiếm tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) có thể thay thế Google. Thông tin này nhanh chóng lan truyền sau khi được đăng tải trên Bloomberg, kéo theo sự lao dốc mạnh của cổ phiếu Alphabet (giảm 7%) và Apple (giảm 2%) trong phiên giao dịch giữa tuần.
Phát biểu này không chỉ phản ánh sự thay đổi quan điểm của Apple mà còn hé lộ những động thái chuẩn bị sẵn sàng để thay đổi chiến lược tìm kiếm mặc định trên Safari – trình duyệt phổ biến nhất của Apple. Theo đó, Apple đang cân nhắc đưa các nền tảng AI như OpenAI, Perplexity và Anthropic vào trình duyệt Safari dưới dạng tùy chọn tìm kiếm thay thế.
Dù ông Cue khẳng định vẫn muốn duy trì Google ở vị trí mặc định, nhưng cũng thừa nhận những lo ngại về việc phụ thuộc vào khoản chia sẻ doanh thu lên tới 20 tỷ USD mỗi năm từ Google. Sự phụ thuộc này từng là điểm tựa tài chính cho cả hai bên, nhưng nay lại đứng trước nguy cơ mất cân bằng khi người dùng bắt đầu chuyển dịch thói quen – từ tìm kiếm truyền thống sang các nền tảng dựa trên AI.
Tháng 4 vừa qua, lần đầu tiên Safari ghi nhận lượng tìm kiếm sụt giảm, một dấu hiệu đáng báo động cho thấy những thay đổi hành vi đang thực sự diễn ra.
Cơn sóng ngầm mang tên “ảo giác AI”
Song song với những chuyển động lớn về mặt thị trường, một thách thức kỹ thuật đang ngày càng rõ nét hơn: hiện tượng "ảo giác AI" – tình trạng trí tuệ nhân tạo bịa ra thông tin sai lệch một cách đầy tự tin đang trở thành bài toán hóc búa đối với các nhà phát triển.
Câu chuyện mới đây của Cursor, một công cụ hỗ trợ lập trình, là ví dụ điển hình. Một chatbot của hãng này đã gửi thông báo sai lệch đến người dùng về việc thay đổi chính sách sử dụng phần mềm dù công ty hoàn toàn không có chủ trương đó. Vụ việc chỉ được dập tắt sau khi CEO Michael Truell lên tiếng đính chính công khai trên diễn đàn Reddit.
Nghiên cứu của OpenAI cho thấy, mô hình GPT-4 Turbo (phiên bản o3) có tỷ lệ đưa ra thông tin sai lệch tới 33% trong bài kiểm tra PersonQA – bài toán yêu cầu AI trả lời câu hỏi về người nổi tiếng. Con số này tăng lên 48% với phiên bản o4-mini. Đặc biệt, trong bài kiểm tra SimpleQA với câu hỏi phổ thông, mức độ “bịa chuyện” lên tới 79% với o4-mini.
Khả năng suy luận tăng – Độ đáng tin giảm?
Điểm nghịch lý nằm ở chỗ: Những chatbot AI mới hiện nay tỏ ra xuất sắc trong việc giải toán, viết mã, phân tích logic nhiều bước… nhưng lại càng dễ mắc lỗi suy luận sai. Một phần nguyên nhân là do các mô hình hiện đại như GPT-4 Turbo hay R1 của DeepSeek có khả năng tạo ra chuỗi “lý luận” giống con người, nhưng thực chất lại chỉ là các bước suy đoán được trình bày hợp lý về mặt ngôn ngữ, không phản ánh đúng quá trình xử lý bên trong.
Laura Perez-Beltrachini, nhà nghiên cứu tại Đại học Edinburgh, nhận định: “Các mô hình mới có xu hướng giỏi hơn ở một số tác vụ nhưng lại đánh mất độ tin cậy ở những nhiệm vụ căn bản.”
Để cải thiện vấn đề, các công ty như OpenAI và Google đã chuyển sang mô hình huấn luyện dựa trên phản hồi (reinforcement learning from human feedback – RLHF), giúp chatbot học từ những lỗi sai. Tuy nhiên, dù cải thiện rõ ở khả năng giải quyết logic, phương pháp này vẫn chưa thể kiểm soát hiệu quả mức độ xác thực của thông tin.
Sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo đã mở ra một kỷ nguyên mới trong việc tiếp cận và xử lý thông tin. Tuy nhiên, đi kèm với đó là trách nhiệm phải đảm bảo độ tin cậy, minh bạch và khả năng kiểm soát các hệ thống AI – đặc biệt trong bối cảnh các công cụ này ngày càng được tích hợp sâu vào các trình duyệt, nền tảng tìm kiếm và ứng dụng phổ thông.