Chiến lược quản trị rủi ro trong ngày đáo hạn phái sinh
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dựa trên tài sản cơ sở như chỉ số, cổ phiếu, trái phiếu. Trong đó, hợp đồng tương lai là sản phẩm phổ biến nhất tại Việt Nam. Ngày đáo hạn phái sinh là mốc thời gian quan trọng, có thể gây biến động lớn. Hiểu rõ và quản trị rủi ro hiệu quả giúp nhà đầu tư tối ưu lợi nhuận.
Khái niệm phái sinh
Chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng mà trong đó giá trị của chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở.
Cụ thể, hợp đồng xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá nhất định được thỏa thuận trước. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh cũng được quy định là chứng khoán, các chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác (thực phẩm, nông sản, kim loại,...).
Hay hiểu một cách đơn giản hơn, tại thị trường Việt Nam, các sản phẩm chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng như dự đoán của nhà đầu tư, nhà đầu tư sẽ có lời.
Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:
Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.
Ngày đáo hạn phái sinh là gì?
Ngày đáo hạn hợp đồng phái sinh luôn là một trong những thời điểm nhạy cảm trên thị trường tài chính, không chỉ đối với các nhà giao dịch phái sinh mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường chứng khoán cơ sở. Biến động gia tăng, tâm lý thị trường trở nên bất ổn và cơ hội lẫn rủi ro có thể xuất hiện trong tích tắc. Vì vậy, hiểu rõ về bản chất và các yếu tố xoay quanh ngày đáo hạn là bước đi cần thiết để nhà đầu tư quản trị danh mục hiệu quả và tối ưu lợi nhuận.
Tại Việt Nam, ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai – sản phẩm chủ đạo trên thị trường phái sinh hiện nay thường rơi vào Thứ Năm của tuần thứ ba trong tháng đáo hạn. Các hợp đồng tương lai được giao dịch thường có thời hạn theo tháng hiện tại, tháng kế tiếp và hai tháng cuối của hai quý gần nhất. Đây là ngày mà hợp đồng hết hiệu lực và các nhà đầu tư phải thực hiện quyết định cuối cùng với vị thế của mình: giữ, đóng hoặc chuyển sang hợp đồng kế tiếp.
Với tầm quan trọng đó, nhà đầu tư cần ghi nhớ một số lưu ý thiết yếu trong ngày đáo hạn:
Thứ nhất, nắm rõ lịch đáo hạn và lên kế hoạch quản trị vị thế. Việc chủ động theo dõi lịch đáo hạn từng sản phẩm giúp nhà đầu tư tránh rơi vào trạng thái bị động trước các biến động. Không ít nhà đầu tư lựa chọn đóng vị thế trước ngày đáo hạn để giảm thiểu rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh thị trường biến động mạnh. Ngược lại, nếu quyết định giữ vị thế đến ngày đáo hạn, nhà đầu tư cần đánh giá chiến lược rõ ràng: thị trường đang thiên về xu hướng nào, liệu có nên mua hay bán hợp đồng tiếp theo, và kế hoạch quản trị rủi ro cụ thể ra sao?
Thứ hai, lựa chọn hợp đồng phù hợp. Điều này không chỉ liên quan đến tài sản cơ sở mà còn đến tính thanh khoản, thời gian đáo hạn và sự phù hợp với mục tiêu đầu tư của mỗi người. Nếu đầu tư ngắn hạn, hợp đồng gần đáo hạn sẽ linh hoạt hơn; ngược lại, chiến lược trung – dài hạn nên ưu tiên hợp đồng có kỳ hạn xa. Giá đóng cửa của hợp đồng cũng rất quan trọng vì đây là cơ sở tính toán lãi/lỗ vào cuối phiên. Để có quyết định đúng đắn, nhà đầu tư nên kết hợp phân tích kỹ thuật và cơ bản nhằm xác định xu hướng giá của tài sản cơ sở trong ngày đáo hạn.
Thứ ba, hiểu rõ tác động từ thị trường cơ sở. Trong ngày đáo hạn, các cổ phiếu thành phần của chỉ số VN30 – tài sản cơ sở phổ biến cho hợp đồng tương lai – có thể biến động mạnh do áp lực từ giao dịch đối ứng, tạo ra hiệu ứng lan tỏa sang thị trường phái sinh. Các nhà đầu tư lớn thường tận dụng cơ hội này để thực hiện chiến lược arbitrage (kinh doanh chênh lệch giá), đặt các lệnh mua bán lớn nhằm điều chỉnh giá đóng cửa theo ý đồ chiến lược. Bên cạnh đó, biến động trước giờ đóng cửa, đặc biệt từ các cổ phiếu vốn hóa lớn, có thể khiến giá thanh toán hợp đồng phái sinh biến động mạnh.
Thứ tư, quản trị rủi ro và giữ tâm lý vững vàng. Việc đặt sẵn điểm chốt lời và cắt lỗ trong ngày đáo hạn là cực kỳ quan trọng. Nhà đầu tư không nên bị cuốn theo diễn biến ngắn hạn và nên giữ vững chiến lược dài hạn. Đối với những người giao dịch ngắn hạn hoặc sử dụng đòn bẩy cao, tính thanh khoản và khả năng thoát vị thế nhanh chóng là điều cần đặc biệt chú ý.
Cuối cùng, theo dõi các điều chỉnh về chính sách và quy chế. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các cơ quan quản lý thị trường thường xuyên cập nhật các quy định liên quan đến thị trường phái sinh nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng, đặc biệt trong ngày đáo hạn. Nhà đầu tư nên theo dõi các thông tin này qua cổng thông tin của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD).
Ngày đáo hạn phái sinh không chỉ là mốc thời gian kết thúc hợp đồng, mà còn là thời điểm phản ánh mức độ kỳ vọng, cung – cầu và tâm lý thị trường ở trạng thái cao độ. Đó vừa là cơ hội, vừa là thử thách. Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chiến lược quản lý vị thế rõ ràng và khả năng ứng biến trước biến động, nhà đầu tư có thể tận dụng ngày đáo hạn như một “đòn bẩy” để tối ưu hóa danh mục và bảo vệ thành quả đầu tư.