Tết Hàn thực: Khi ký ức dân tộc gói trọn trong viên bánh nhỏ

Tết Hàn thực (mùng 3 tháng 3 âm lịch) là ngày lễ truyền thống không thể thiếu trong văn hóa tâm linh của người Việt. Dù có nguồn gốc từ Trung Quốc, Tết Hàn thực ở Việt Nam mang sắc thái riêng biệt, gắn liền với tinh thần hướng về cội nguồn và tưởng nhớ tổ tiên thông qua nghi lễ cúng bánh trôi, bánh chay.

Không chỉ là dịp làm bánh, đây còn là thời khắc linh thiêng để thể hiện lòng thành kính với gia tiên. Tuy nhiên, nhiều người vẫn mơ hồ về nghi thức cúng trong ngày lễ này, dẫn đến những sai sót không đáng có, làm giảm ý nghĩa tâm linh của ngày tết.
Mâm cỗ cúng Tết Hàn thực: Đơn sơ nhưng không thể thiếu lễ nghĩa
Theo truyền thống, mâm cúng Tết Hàn thực của người Việt không cần cầu kỳ nhưng phải đầy đủ những lễ vật cơ bản, đặc biệt là bánh trôi và bánh chay.
Bánh trôi: Làm từ bột nếp, nhân đường phên, hình tròn nhỏ, tượng trưng cho sự tròn đầy, viên mãn.
Bánh chay: Có nhân đậu xanh, ăn kèm nước đường, biểu tượng cho sự thanh tịnh, nhẹ nhàng.
Ngoài bánh, mâm lễ có thể kèm thêm hương hoa, trầu cau, nước sạch và một ít trái cây theo mùa. Điều quan trọng là mọi lễ vật phải được chuẩn bị sạch sẽ, tươm tất, thể hiện sự tôn kính với tổ tiên.
Không giống Tết Hàn thực ở Trung Quốc – nơi kiêng dùng lửa và chỉ ăn đồ nguội – người Việt vẫn nấu nướng bình thường, thậm chí còn dùng lửa để luộc bánh, đun nước đường. Tết Hàn thực của người Việt là sự kết hợp giữa nghi thức tâm linh và nét ẩm thực tinh tế.

Thời điểm cúng Tết Hàn thực chuẩn nhất là khi nào?
Theo các chuyên gia văn hóa, thời điểm cúng thích hợp nhất là buổi sáng hoặc trước 12h trưa ngày 3/3 âm lịch. Đây là khoảng thời gian vượng khí, phù hợp cho việc dâng lễ và kết nối tâm linh với tổ tiên. Cúng buổi chiều hoặc tối không bị cấm kỵ nhưng không mang lại ý nghĩa trọn vẹn.
Lưu ý, nên thắp hương trong không gian yên tĩnh, sạch sẽ, tránh để mâm lễ dưới ánh nắng gắt hoặc gần nơi có tiếng ồn, nhiều người qua lại.
Những điều kiêng kỵ khi cúng Tết Hàn thực
Dù không quá khắt khe như nhiều lễ khác, song ngày Tết Hàn thực cũng có những điều kiêng kỵ cần tránh:
Không dùng đồ mặn: Mâm cúng chỉ nên gồm bánh trôi, bánh chay và trái cây, tránh các món ăn mặn như thịt, cá vì đây là dịp lễ mang tính thanh tịnh, tưởng niệm.
Không đùa cợt khi làm bánh: Bánh trôi bánh chay là biểu tượng thiêng liêng, khi nặn bánh nên giữ tâm thái nghiêm túc, không vừa làm vừa nói chuyện tục tĩu, gây ồn ào.
Không cúng sau 12 giờ trưa: Nhiều quan niệm cho rằng dâng lễ sau giờ Ngọ sẽ giảm sự linh thiêng, không còn trọn vẹn ý nghĩa.
Tránh để bánh bị nứt, vỡ: Bánh trôi cần tròn trịa, không rạn nứt vì tượng trưng cho sự viên mãn. Khi làm bánh nên chú trọng tỉ mỉ để tránh hỏng hình dáng.
Tết Hàn thực – dịp để nhắc nhớ và giữ gìn truyền thống
Không chỉ là ngày lễ để làm bánh trôi bánh chay, Tết Hàn thực còn là dịp để mỗi người Việt nhìn lại cội nguồn, sống chậm lại giữa nhịp sống hiện đại. Thông qua nghi thức cúng lễ, con cháu bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, đồng thời gìn giữ nét đẹp văn hóa lâu đời.
Hiện nay, nhiều gia đình còn truyền dạy con trẻ cách nặn bánh, kể lại sự tích Giới Tử Thôi – người đã hy sinh vì đạo nghĩa. Những hành động nhỏ như vậy giúp truyền thống không mai một mà được tiếp nối qua nhiều thế hệ.

Minh Phương