Bộ Tài chính, cơ quan chịu trách nhiệm soạn thảo dự án Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) sửa đổi, đã đề xuất áp dụng mức thuế suất 10% đối với nước giải khát có đường. Mục tiêu của chính sách này nhằm khuyến khích sản xuất và nhập khẩu các sản phẩm có lượng đường thấp, từ đó nâng cao nhận thức và điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Tuy nhiên, Bộ Tài chính nhấn mạnh rằng việc mở rộng phạm vi áp dụng cần được nghiên cứu kỹ lưỡng dựa trên các bằng chứng và lý lẽ phù hợp với điều kiện Việt Nam.
| Sẽ áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường |
Ngược lại, Bộ Y tế cho rằng mức thuế 10% là chưa đủ để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thừa cân béo phì và các bệnh không lây nhiễm. Bộ này đề xuất nâng mức thuế lên 40%, với kỳ vọng sẽ tác động mạnh mẽ hơn đến hành vi tiêu dùng của người dân.
Bên cạnh các ý kiến trái chiều giữa hai cơ quan, báo cáo từ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã cung cấp một cái nhìn sâu hơn về tác động kinh tế của chính sách thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường. Theo nghiên cứu, nếu áp dụng mức thuế 10%, thu ngân sách từ thuế gián thu sẽ tăng khoảng 8.507 tỷ đồng trong năm đầu tiên (2026). Tuy nhiên, thu ngân sách từ thuế trực thu dự kiến giảm 2.152 tỷ đồng. Từ năm 2027 trở đi, tổng thu ngân sách từ cả hai loại thuế này sẽ bắt đầu suy giảm, với mức giảm ước tính khoảng 4.978 tỷ đồng mỗi năm.
Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng việc áp dụng chính sách thuế này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến ngành sản xuất đồ uống mà còn lan rộng tới 25 ngành sản xuất khác trong nền kinh tế. Tác động tiêu cực này được dự báo sẽ dẫn đến sụt giảm 0,448% GDP, tương đương 42.570 tỷ đồng.
Nếu mức thuế suất được nâng lên 40%, như đề xuất của Bộ Y tế, tác động đến các doanh nghiệp trong ngành và chuỗi cung ứng sẽ còn lớn hơn. Doanh thu từ thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ giảm mạnh do lượng tiêu thụ nước giải khát sụt giảm, kéo theo tình trạng giảm thu ngân sách.
Các chuyên gia cho rằng việc áp thuế TTĐB đối với nước giải khát cần được xem xét kỹ lưỡng hơn, bởi hiện tại chưa có nghiên cứu toàn diện nào đánh giá đầy đủ tác động của sắc thuế này đối với kinh tế và xã hội. Ngoài ra, cách xác định đối tượng chịu thuế dựa trên tiêu chuẩn quốc gia Việt Nam (TCVN) cũng bị đánh giá là thiếu đầy đủ và toàn diện. Theo đó, một số loại đồ uống có lợi cho sức khỏe, như nước uống thể thao, cũng bị áp thuế, trong khi những thực phẩm khác chứa lượng đường cao hơn lại không thuộc đối tượng chịu thuế.
Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cũng chỉ ra rằng việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường không đảm bảo làm giảm tỷ lệ béo phì. Ở Philippines, sau khi áp dụng thuế từ năm 2018, tỷ lệ béo phì đã tăng từ 31,1% (năm 2015) lên 38,6% (giai đoạn 2021-2022). Tại Thái Lan, mặc dù mức tiêu thụ nước ngọt giảm 2,5% trong hai năm áp thuế, tỷ lệ béo phì vẫn tăng từ 28,7% (năm 2014) lên 33,2% (năm 2019).
Đặc biệt, chính sách này còn có nguy cơ làm tăng lạm phát. Khi giá bán lẻ nước giải khát tăng, người tiêu dùng sẽ phải chịu thêm gánh nặng chi phí, trong khi các doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh giá bán để cân đối doanh thu và chi phí. Điều này gây áp lực lên chỉ số giá tiêu dùng, tác động tiêu cực đến nền kinh tế.
Ngọc Nhi